یبوست چیست؟
به زبان ساده، به دفع مدفوع کمتر از سه بار در هفته یبوست گفته می شود. یبوست یکی از مشکلات شایع و ازجمله بیماری های دستگاه گوارش است که تقریبا تمام افراد حداقل یکبار آن را تجربه کرده اند. البته، الگوی اجابت مزاج و تعداد دفعات دفع مدفوع، منحصر به فرد و طبیعی برای هر شخص است. برخی افراد چندین بار در روز دفع مدفوع دارند درحالیکه برخی دیگر فقط هفته ای یک یا دوبار مدفوع می کنند. تا زمانیکه این الگو از حالت طبیعی خود در فرد دور نشود، نمی توان به آن یبوست گفت.
یک حقیقت غیرقابل انکار این است که هرچه بیشتر برای دستشویی رفتن مقاومت کنید، رفع مدفوع دشوارتر خواهد بود. سایر ویژگی های مهم یبوست عبارتند از:
- مدفوع سفت و خشک
- حرکات روده دردناک و دفع مدفوع دشوار
- احساس عدم تخلیه کامل روده
یبوست چه زمانی اتفاق می افتد؟
زمانی که غذا در دستگاه گوارش حرکت می کند، روده به تدریج مواد مغذی آن را جذب می کند. ضایعات مواد غذایی، به صورت نیمه هضم شده، از روده کوچک به سمت روده بزرگ منتقل شده و تبدیل به مدفوع می شوند. روده بزرگ آب موجود در مدفوع را جذب کرده و آن را تبدیل به مواد جامد می کند. اگر حرکت غذا در دستگاه گوارش کند شود، روده بزرگ زمان بیشتری برای جذب آب مدفوع خواهد داشت که این باعث سفت و خشک شدن آن شده و به سختی دفع می شود.
علائم یبوست چیست؟
موارد زیر ازجمله شایع ترین علائم و نشانه های یبوست است. هرچند که علائم یبوست در هر فردی می تواند متفاوت باشد، اما احتمالا از موارد زیر خارج نخواهد بود. شایع ترین علائم یبوست در مردان، زنان و کودکان عبارت است از:
- دفع مدفوع کمتر از سه بار در هفته
- مدفوع خشک، سفت یا توده ای شکل
- نیاز به زور زدن برای دفع مدفوع
- احساس درد در دفع مدفوع
- معده درد یا گرفتگی عضلات
- احساس نفخ یا حالت تهوع
- احساس عدم تخلیه کامل روده
- احساس سستی و ضعف
- درد شکم
- نیاز به فشار دادن شکم یا استفاده از انگشت برای دفع مدفوع
- احساس مسدود شدن رکتوم
دلایل و علت یبوست چیست؟
دلایل زیادی برای یبوست وجود دارد. اما، درحالت کلی، عوامل یبوست را می توان در سه گروه زیر دسته بندی کرد:
- سبک زندگی
- داروها
- شرایط پزشکی
تاثیر سبک زندگی در ایجاد یبوست
عوامل و علل رایج سبک زندگی یبوست عبارت است از:
- عدم دریافت فیبر کافی
- عدم دریافت آب کافی (کم آبی بدن)
- ورزش نکردن
- ایجاد تغییر در برنامه روزانه عادی مانند سفر، غذاخوردن یا خوابیدن در زمان های مختلف
- مصرف زیاد شیر یا پنیر
- مقاومت دربرابر میل به اجابت جزاج (دستشویی رفتن)
تاثیر داروها در ایجاد یبوست
ازجمله داروهایی که می توانند باعث یبوست شوند عبارتند از:
- داروهای ضد درد قوی، مانند مواد مخدر حاوی کدئین، اکسی کدون و هیدرومورفون
- داروهای ضد التهابی غیراستروئیدی (NSAIDs)، مانند ایبوپروفن و ناپروکسن
- داروهای ضد افسردگی، از جمله مهارکننده های انتخابی بازجذب سروتونین یا ضد افسردگی های سه حلقه ای مانند آمی تریپتیلین
- آنتی اسیدهای حاوی کلسیم یا آلومینیوم،
- قرص آهن
- داروهای آلرژی، مانند آنتی هیستامین ها
- برخی داروهای فشار خون، از جمله مسدود کننده های کانال کلسیم (مانند وراپامیل، دیلتیازم و نیفدیپین) و مسدودکننده های بتا (مانند آتنولول)
- داروهای روانپزشکی، مانند کلوزاپین و اولانزاپین
- داروهای ضد تشنج مانند فنی توئین و گاباپنتین.
- داروهای ضد تهوع، مانند اندانسترون
تاثیر بیماری ها بر یبوست
بیماری ها و شرایط پزشکی که می توانند باعث یبوست شوند عبارتند از:
- بیماری های غدد درون ریز، مانند کم کاری غده تیروئید، دیابت، اورمی و هیپرکلسمی.
- سرطان روده بزرگ
- سندرم روده تحریک پذیر (IBS)
- دیورتیکولیت
- اختلال عملکرد خروجی یبوست: وجود نقص در هماهنگی عضلات کف لگن که برای کمک به خروج مدفوع، وظیفه حمایت از اندام های داخل لگن و پایین شکم را برعهده دارند.
- سندرم مدفوع انسدادی: عوامل غیرقابل توضیحی که مانع خروج مدفوع طبیعی می شوند.
- انسداد کاذب روده
- اختلالات عصبی، از جمله آسیب نخاعی، ام اس (مولتیپل اسکلروزیس)، بیماری پارکینسون و سکته مغزی.
- سندرم روده تنبل: ضعف انقباض روده بزرگ
- انسداد روده
- نقایص ساختاری در دستگاه گوارش شما (مانند فیستول، آترزی کولون، ولولوس، انواژیناسیون، مقعد بدون سوراخ یا بد چرخش).
- بیماری های چند عضوی مانند آمیلوئیدوز، لوپوس و اسکلرودرمی.
- بارداری.
علت یبوست در زنان چیست؟
ابتلا به یبوست در زنان شایع تر از مردان است. این عارضه بیشتر در زمان بارداری، روزهای قبل از قاعدگی و پس از یائسگی بیشتر اتفاق می افتد. علت این مشکل را می توان تغیرات هورمونی در زنان و کند بودن حرکت غذا در روزه نسبت به مردان باشد.
علت یبوست در بارداری چیست؟
افزایش هورمون پروژسترون در دوران بارداری موجب شل شدن ماهیچه های روده و کاهش سرعت حرکت مواد غذایی و ضایعات در دستگاه گوارش می شود. همین موضوع عاملی برای یبوست در بارداری است که گاهی پزشکان برای رفع آن قرص آهن تجویز می کنند. اما زنان باردار باید توجه داشته باشند که مصرف زیاد آب در طول روز نقش حیاتی در رفع یبوست آنها دارد.
علت یبوست کودکان چیست؟
معمولا زمانی اتفاق می افتد که در روال رژیم غذایی کودک تغییراتی مانند شروع غذای جامد یا قطع شیرمادر و شروع شیرخشک ایجاد شود. یبوست در کودک دوساله و نوزادان موقتی بوده و معمولا یه سرعت رفع می شود.
علت یبوست شدید چیست؟
یبوست معمولا عادی بوده و به مرور رفع می شود اما اگر شدت آن زیاد باشد، می تواند نشانه یک بیماری یا عارضه مصرف یک دارو باشد. در بالا به داروها و بیماری هایی که می توانند باعث بروز یبوست شدید شوند، اشاره شده است.
چه زمانی یبوست خطرناک است؟
یبوست درحالت عادی مشکلات جدی را ایجاد نمی کند و معمولا با درمان های مناسب رفع می شود. اما، اگر دارای شرایط زیر باشد، نیاز به توجه زیادی دارد و حتما باید توسط متخصص بررسی شود:
- شکم درد شدید و مداوم: این مشکل می تواند ناشی از التهاب آپاندیس، سوراخ شدن روده یا معده، انسداد روده، التهاب پانکراس و خونرسانی کم به روده باشد.
- درد هنگام دفع
- استفراغ: نشانه تجمع مدفوع است که یک مشکل خطرناک است و نیاز به درمان فوری دارد.
- نفخ: نفخ همراه با درد در یبوست می تواند نشانه انسداد روده باشد
- خون در مدفوع: یبوست می تواند زمینه ابتلا به هموروئید یا بواسیر را ایجاد کند که این باعث دفع خون با مدفوع می شود. مدفوع سیاه قیری رنگ یا دفع زیاد خون با مدفوع می تواند نشانه خونریزی شدید در دستگاه گوارش باشد که نیاز به درمان فوری دارد.
- کاهش وزن ناگهانی و بدون دلیل
- کاهش قطر مدفوع
عوامل خطر ابتلا به یبوست چیست؟
یبوست مشکلی است که ممکن است گاهی رخ دهد. اما، عوامل خطری وجود دارد که موجب ابتلا به یبوست مداوم (یبوست مزمن) شوند. این عوامل عبارتند از:
- سن: هرچه سن بالاتر باشد، احتمال یبوست مزمن بیشتر است. زیرا، فعالیت افراد بالای 65 سال اغلب کمتر است و همین موجب کندی متابولیسم و کاهش قدرت انقباض عضلانی دستگاه گوارش نسبت به جوانی می شود.
- جنسیت زن: یبوست در دوران بارداری و بعد از زایمان در زنان زیاد اتفاق می افتد. زیرا، تغییرات هورمونی میتواند باعث یبوست شود. همچنین، وجود جنین در رحم ممکن است باعث انقباض روده ها و کاهش سرعت دفع مدفوع شود.
- عدم دریافت فیبر کافی از غذاها
- مصرف داروهای خاص
- ابتلا به بیماری های عصبی و گوارشی
نحوه تشخیص یبوست
زمانی که برای رفع یبوست به پزشک متخصص مراجعه می کنید، پزشک سوالاتی را درمورد سن، وجود خون در مدفوع، تغییرات اخیر در عادات روده یا کاهش وزن ناگهانی را از شما می پرسد. پزشک همچنین درمورد سوابق پزشکی، چگونگی یبوست، مدت زمان بروز علائم، تعداد دفعات دفع مدفوع و ... نیز سوالاتی را پرسیده و سعی در یافتن علت یبوست خواهد داشت.
سپس با انجام معاینه فیزیکی مانند معاینه رکتوم دیجیتال (DRE) که در آن پزشک یک انگشت دستکش دار روغنی را برای بررسی تون عضلانی که باعث بسته شدن مقعد شده است را وارد راست روده می کند. علاوه براین، پزشک با انجام این معاینه می تواند حساسیت، انسداد، خون، مقدار و کالیبر مدفوع و بزرگی رکتوم را تشخیص دهد.
آزمایش های تشخیص یبوست
در انتها اگر پزشک تشخیص دهد، انجام آزمایش هایی را براساس علائم، سوابق پزشکی و حدسیات خود درمورد علت یبوست، تجویز می کند. ازجمله آزمایش ها و تست های یبوست عبارتند از:
- آزمایش های آزمایشگاهی: شامل آزمایش خون و ادرار( نشان دهنده علائم کم کاری تیروئید، کم خونی و دیابت) و نمونه مدفوع (نشان دهنده علائم عفونت، التهاب و سرطان)
- آزمایشات تصویربرداری: شامل اسکن توموگرافی کامپیوتری (CT)، تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI) یا مجموعه دستگاه های گوارش تحتانی
- کولونوسکوپی یا سیگموئیدوسکوپی ( نمایش نمای داخلی روده بزرگ) در این روش ها ممکن است که پزشک نمونه کوچکی از روده را برای بررسی سرطان یا سایر بیماری ها بردارند که به آن بیوپسی می گویند. همچنین این روش می تواند پولیپ را از بین ببرد.
- مطالعات ترانزیت کولورکتال: در این آزمایش، یک ماده حاوی رادیواکتیو را به صورت قرص یا موجود در وعده غذایی به بیمار داده می شود و سپس، مدت زمان و نحوه حرکت آن در روده را بررسی می کنند.
- تست‌های عملکرد روده: ممکن است پزشک برای بررسی میزان دفع و نگهداری مدفوع توسط مقعد و رکتوم، آزمایش هایی را تجویز کند که شامل: نوع خاصی از آزمایش اشعه ایکس (دفکوگرافی) و تست دفع بالون و مانومتری آنورکتال (قرار دادن بالن کوچک در رکتوم)
درمان یبوست
در بیشتر موارد، یبوست خفیف تا متوسط را می توان در خانه، با تغییر سبک زندگی تغییر داد. علاوه براین ممکن است اقدامات دیگری برای درمان یبوست انجام شود که عبارت است از:
- تغییر رژیم غذایی و سبک زندگی
- بررسی داروها و مکمل های مصرف
- عمل جراحی
درمان خانگی یبوست
ازجمله موارد و توصیه هایی که برای درمان فوری یبوست در خانه پیشنهاد می شود، عبارت است از:
- مصرف دو تا چهار لیوان آب در روز
- پرهیز از نوشیدنی های حاوی الکل، کافئین و آب میوه های شیرین
- پرهیز از گوشت های فرآوری شده، غذاهای سرخ شده، کربوهیدرات های تصفیه شده مانند نان سفید، پاستا و سیب زمینی (مصرف گوشت های بدون چربی مانند مرغ مانعی ندارد)
- مصرف آلو، غلات سبوس دار، میوه و سبزیجات حاوی فیبر شامل پرتقال، آناناس، توت ها، انبه، آووکادو و پاپایا
- کاهش مصرف مواد پرجرب مانند گوشت، تخم مرغ و پنیر
- انجام ورزش و فعالیت در روز
- بررسی نحوه نشستن در توالت
- استفاده از ملین های بدون نسخه درصورت نیاز. توجه داشته باشید که استفاده از این داروها در طولانی مدت می توانند عوارض بیشتری ایجاد کنند. بنابراین، این نوع داروها را بیش از یک هفته بدون تجویز پزشک مصرف نکنید.
- عدم کار با تلفن همراه در توالت
- اجتناب از تمایل به استحمام. این کار باعث انسداد سیگنال از روده بزرگ به مغز برای استراحت و خروج مدفوع می شود.
نقش داروها در درمان یبوست
پزشک برای درمان یبوست، علاوه بر ذکر روش های خود مراقبتی، داروها و مکمل های مصرفی شما را بررسی می کند. زیرا، برخی از این داروها ممکن است باعث یبوست شوند. در این صورت، پزشک ممکن است دوز دارو را تغییر داده یا آن را جایگزین داروی دیگری کند. حتی ممکن است که توصیه به قطع مصرف دارو داشته باشد. البته توجه داشته باشید که قطع مصرف دارو باید توسط پزشک تایید شود. بنابراین، از انجام این کار قبل از مراجعه به پزشک جدا خودداری کنید.
برخی از داروهای تجویزی برای درمان یبوست عبارتند از:
- لوبیپروستون
- پروکالوپراید
- لاکتولوز
پزشک براساس شرایط نتایج آزمایش و شرایط شما ممکن است که یکی از این داروها را تجویز کند.
درمان یبوست با عمل جراحی
عمل جراحی برای درمان یبوست به ندرت اتفاق می افتد. اما، اگر پزشک براساس نتایج آزمایش و تصویر برداری ها تشخیص دهد که علت یبوست شما بروز مشکل ساختاری در روده بزرگ است، ممکن است که عمل جراحی را توصیه کند. ازجمله مشکلاتی که نیاز به عمل جراحی دارند، عبارتند از:
- انسداد روده بزرگ (انسداد روده)
- باریک شدن بخشی از روده (تنگی روده)
- پارگی در مقعد (شقاق مقعد)
- فرو افتادن بخشی از رکتوم به داخل واژن (پرولپس رکتوم)
- سرطان روده بزرگ، رکتوم یا مقعد
لیست موادغذایی پرفیبر در درمان یبوست
ازجمله منابع حاوی فیبر عبارتند از:
- نان: نان سبوس دار، نان گرانولا، مافین سبوس گندم، وافل، ذرت بو داده
- غلات: غلات فیبر متوسط (دانه های سبوس، سبوس کشمش، گندم خرد شده، مینی گندم مات شده، بلغور جو دوسر، موسلیکس، گرانولا، سبوس جو دوسر) غلات فیبر بالا(سبوس کامل، جوانه های سبوس، سبوس ذرت)
- سبزیجات: چغندر، کلم بروکلی، کلم بروکسل، کلم، هویج، ذرت، لوبیا سبز، نخود سبز، بلوط و کدو حلوایی، اسفناج، آووکادو
- میوه ها: میوه های فیبر متوسط ( سیب با پوست، خرما، پاپایا، انبه، شلیل، پرتقال، گلابی، کیوی، توت فرنگی، سس سیب، تمشک، شاه توت، کشمش) میوه های فیبر بالا( آلوی پخته، انجیر خشک)
- جایگزین های گوشت: فیبر متوسط (کره بادام زمینی، آجیل) فیبر بالا (لوبیا پخته، نخود سیاه، لوبیا گاربانزو، لوبیا لیما، لوبیا چیتی، لوبیا قرمز، چیلی با لوبیا، مخلوط دنباله دار)
راه های پیشگیری از یبوست
برای اینکه یبوست شما بازنگردد، می توانید از همان روش های خانگی درمان یبوست استفاده کنید تا از ابتلا به یبوست مزمن جلوگیری کنید.
- مصرف زیاد غذاهای پرفبر مانند میوه، سبزیجات و غلات کامل
- کاهش مصرف غذاهای کم فیبر مانند غذاهای فرآوری شده و گوشت
- مصرف غذاهای حاوی پروبیوتیک مانند ماست و کفیر
- ورزش روزانه حداقل 30 دقیقه
- نوشیدن حداقل 8 لیوان آب در روز
- پرهیز از الکل و کافئین
- تنظیم ساعت بدن برای اجابت مزاج، مانند بعد از صبحانه
- دستشویی رفتن در زمانی که میل به اجابت مزاج دارید
- مصرف مکمل فیبر و منیزیم با تجویز پزشک
- پرهیز از غذاهایی که موجب یبوست در شما می شود
عوارض یبوست
درصورتیکه یبوست طولانی مدت شود و به یبوست مزمن تبدیل شود، عوارض زیادی ایجاد می شود که عبارت است از:
- بواسیر: تورم بافت های اطراف مقعد
- شقاق مقعدی: پارگی بافت مقعد
- نهفتگی مدفوع: بازگشت مدفوع سفت به داخل روده بزرگ
- پرولاپس رکتوم: خروج بافت های در معرض رکتوم از دهانه مقعد
کلام آخر
باتوجه به مواردی که گفته شد، اگر در دفع مدفوع خود دچار مشکل هستید و مدت زیادی است که دفع نداشتید، حتما به پزشک مراجعه کنید. به خاطر داشته باشید که دفع مدفوع یک امر طبیعی است که باید انجام شود و وجود اشکال در انجام آن می تواند آسیب های دیگری به بدن وارد کند. همچنین، اگر دفع مدفوع شما با درد، خونریزی و استفراغ است، حتما به اورژانس مراجعه کنید تا به طور تخصصی مورد معاینه و آزمایش قرار بگیرید. توصیه می شود که سبک زندگی و رژیم غذایی خود را متناسب با شرایطی که گفته شد تغییر دهید تا درصد بالایی از مشکلات یبوست شما حل شود.
