بیماری نقص دیواره بین بطنی چیست؟
سوراخ بین بطن (VSD)، نوعی بیماری قلبی مربوط به آناتومی قلب است که قبل از تولد، ایجاد شده و نوزاد را درگیر می کند. همانطور که در محتوای عملکرد قلب در داروبین، درمورد ساختمان ظاهری قلب انسان توضیح داده شده است، به 2 حفره پایینی قلب، بطن و به حفره های فوقانی آن، دهلیز می گویند. به دیواره بین بطن ها و دهلیزهای قلب نیز سپتوم می گویند.
اگر در دیواره بین بطن ها سوراخی وجود داشته باشد، بیماری نقص دیواره بین بطنی یا VSD گفته می شود و درصورت وجود سوراخ بین دهلیزها، نقص سپتوم دهلیزی یا ASD نامیده می شود. نوزادان ممکن است با یک یا هر دو نقص متولد شوند که این شرایط، به عنوان "سوراخ قلب" شناخته می شود.
عملکرد قلب دارای نقص دیواره بین بطنی – VSD
عملکرد قلب درحالت معمول به این صورت است که، خون بدون اکسیژن، از بدن به قسمت فوقانی سمت راست قلب به نام دهلیز راست می رود. از دریچه سه لتی و بطن راست می گذرد، تا خون را برای جذب اکسیژن به ریه ها پمپاژ کند. خون اکسیژن دار، پس از خروج از ریه ها، به سمت چپ قلب یعنی دهلیز چپ برمی گردد. سپس از طریق دریچه میترال به بطن چپ می رود و در آنجا به بیرون پمپ می شود تا اکسیژن را به تمام بافت های بدن برساند.
زمانی که فردی دچار نقص دیواره بین بطنی باشد، خونی که تازه اکسیژن دار شده است، از بطن چپ، جایی که فشارها بیشتر است، به بطن راست، جایی که فشارها کمتر است، جریان پیدا می کند و با خون بدون اکسیژن مخلوط می شود. خون مخلوط در بطن راست به ریه ها برمی گردد یا دوباره به گردش در می آید. در اینصورت، بطن راست و چپ سخت تر کار می کنند و حجم بیشتری از خون را نسبت به حالت عادی پمپاژ می کنند. در نهایت، بطن چپ آنقدر سخت کار می کند که شروع به از کار افتادن می کند و دیگر نمی تواند مانند گذشته خون را پمپاژ کند.
انواع بیماری VSD
بیماری نقص دیواره بین بطنی، براساس جایگاه سوراخ روی دیواره بین بطن ها به انواع مختلفی تقسیم می شوند که عبارتند از:
- نوع غشایی یا پری ممبرانوس (Peri Memberaous): شایع ترین نوع نقص دیواره بین بطنی که در آن، سوراخ در زیر دریچه آئورت که جریان خون را از بطن چپ به شریان اصلی بدن یعنی آئورت کنترل می کند، قرار دارد.
- نوع عضلانی
- نوع inlet
- نوع ساب آئورتی ( زیر دریچه آئورتی )
- نوع ساب پولمونری ( زیر دریچه ریوی )
- نوع ترکیبی از انواع مختلف فوق
علت نقص دیواره بین بطنی
بیماری VSD، شایع ترین نقص مادرزادی قلب در نوزادان است که حدود 25 درصد از نوزادانی که با نقص قلبی متولد می شوند. رخ می دهد. این نقایص در نوزادان نارس بیشتر دیده می شود.
تاکنون، برای نقص دیواره بین بطنی علت مشخصی پیدا نشده است. اما، احتمالا این بیماری، ناشی از یک ناهنجاری قلبی است که در دوران رشد نوزاد، در رحم مادر رخ داده است.
سپتوم یا دیواره بین بطن ها و دهلیزهای قلب، دارای نواحی متعددی از جمله قسمت غشایی، قسمت عضلانی و نواحی دیگری به نام ورودی و خروجی است که هرکدام از این قسمت ها می توانند دچار سوراخی شوند. همچنین، سوراخ دیواره بین بطنی می تواند یک یا چند عدد باشد. محل سوراخ بین بطنی، به جایی که در طول رشد جنین دچار ناهنجاری می شود، بستگی دارد.
علائم نقص دیواره بین بطنی
سوراخ های کوچک در سپتوم بطنی معمولاً هیچ علامتی ایجاد نمی کنند. با اینحال، اغلب مراقبان سلامت کودک، می توانند این مشکل را با شنیدن صدای سوفل قلبی (صدای زوزه مانند در هنگام عبور جریان خون غیرطبیعی از دریچه قلب) در سمت چپ استخوان پایین سینه یا جناغ سینه تشخیص دهند.
اگر سوراخ ها بزرگ باشند، معمولاً 1 تا 6 ماه پس از تولد نوزاد علائم ایجاد می کنند. بطن چپ شروع به از کار افتادن می کند و علائم زیر ظاهر می شود:
- تنفس سریع
- تعریق
- رنگ پریدگی
- ضربان قلب بسیار سریع و کاهش تغذیه
- افزایش وزن ضعیف
هنگامی که نقص دیواره بین بطنی در اوایل زندگی تشخیص داده نشود، با گذشت زمان باعث مشکلات و علائم شدیدتر می شود. بزرگترین نگرانی در این مورد، ایجاد فشار بالا در ریه ها (فشار خون ریوی) است. اگر نقص سپتوم بطنی با جراحی بسته نشود، فشار خون ریوی غیرقابل برگشت ایجاد شده و کودک دیگر از جراحی سودی نمی برد. برخی از علائم شایع فشار خون ریوی عبارتد از:
- غش کردن
- تنگی نفس
- درد قفسه سینه
- تغییر رنگ مایل به آبی پوست (سیانوز)
هنگامی که بافت ها اکسیژن کافی دریافت نمی کنند، پوست کم رنگ مایل به آبی می شود. این وضعیت اغلب "هیپوکسمی" یا "هیپوکسی" نامیده می شود.
درصورتیکه فرزند شما در ماه های اول تولد با افزایش وزن ضعیف مواجه شد یا متوجه کند شدن روند افزایش وزن او و رفتارهای غیرمعمول شدید، حتما به پزشک مراجعه نمایید.
همچنین، در صورت مشاهده هر یک از موارد زیر در نوزاد خود، فورا به بخش اورژانس بیمارستان مراجعه نمایید:
- تنگی نفس: هر نوع مشکل تنفسی یا بدتر شدن یک مشکل تنفسی موجود
- رنگ آبی پوست، لب ها یا زیر ناخن ها
- تعریق غیرمعمول یا بدون دلیل
عوارض نقص دیواره بین بطنی
عوارض و مشکلات ناشی از بیماری VSD، به اندازه سوراخ بین بطنی و عملکرد ریه های نوزاد بستگی دارد. برخی از عوارض ناشی از بیماری نقص دیواره بین بطنی عبارت است از:
- احتقان ریوی: خون هنگام برگشت به سمت چپ قلب ممکن است به ریه ها برگردد و باعث احتقان ریوی شود.
- نارسایی قلبی: خون برگشتی به سمت راست قلب، ممکن است بیشتر به داخل بدن برگردد و باعث افزایش وزن و احتباس مایعات شود. به طور کلی، این وضعیت، نارسایی احتقانی قلب نامیده می شود.
- فشار خون ریوی: اگر سوراخ بین بطنی بزرگ باشد و با جراحی اصلاح نشود، باعث ایجاد فشار بیش از حد در ریه ها می شود که به آن فشار خون ریوی می گویند.
- نارسایی آئورت: جریان خون به سمت عقب از آئورت به بطن چپ
- اندوکاردیت: عفونت دریچه های قلب به دلیل جریان غیر طبیعی خون. از آنجایی که اندوکاردیت همیشه ممکن است اتفاق بیفتد، متخصصان پزشکی توصیه می کنند که کودکان مبتلا به انواع خاصی از نقایص دیواره بین بطنی قبل از انجام اقدامات دندانپزشکی یا جراحی آنتی بیوتیک دریافت کنند.
- سیانوز: هرچه فشار ریه بیشتر باشد، احتمال جریان خون از بطن راست، از طریق VSD به بطن چپ بیشتر می شود. این موضوع باعث می شود که خون بدون اکسیژن توسط بطن چپ به بدن پمپ شده و باعث سیانوز (کبودی پوست) شود.
ممکن است که نقص دیواره بین بطنی تا چند روز پس از تولد با گوشی پزشکی شنیده نشده و تشخیص داده نشود. علت آن این است که سیستم گردش خون نوزاد در هفته اول تغییر می کند و با افت فشار ریوی، اختلاف فشار بیشتری بین دو بطن ایجاد می شود.
تشخیص بیماری VSD
اگر قبل از خروج نوزاد از بیمارستان، وجود سوراخ بین بطنی تشخیص داده شود، ممکن است قبل از ترخیص، برای اطمینان، چندین آزمایش ازجمله اکوکاردیوگرام (تصویر اولتراسوند از قلب)، اشعه ایکس قفسه سینه و آزمایش خون گرفته شود. علاوه براین، از شما خواسته می شود که این موضوع را با پزشک فرزندتان پیگیری کنید و به دقت مراقب علائم و نشانه هایی باشید که نشان دهنده نارسایی احتقانی قلب یا هیپوکسی هستند. آزمایش های تشخیص نقص دیواره بین بطنی عبارت است از:
- سوفل قلب: گاهی می توان نقص دیواره بین بطنی را با معاینه فیزیکی از طریق سوفل سیستولیک، با استفاده از گوشی پزشکی شنید. در این روش، گوشی پزشکی در امتداد مرز سمت چپ استرنوم یا استخوان سینه قرار داده می شود و از طریق آن، جریان خون اکسیژن داری که از طریق سوراخ یا VSD به داخل بطن راست می چرخد را شنید.
- اکوکاردیوگرام: این آزمایش بدون درد از امواج اولتراسوند برای ساخت تصویر متحرک قلب استفاده می کند و اندازه شنت چپ به راست را با بزرگ شدن بطن چپ و فشار در ریه ها اندازه گیری می کند و در واقع درجه شنت را با یک فرمول تجربی تخمین می زند.
- اشعه ایکس قفسه سینه: این تست برای مشاهده اندازه کلی قلب بزرگ شده، استفاده می شود. در این آزمایش ممکن است شواهدی از وجود مایع در ریه ها یا احتقان ریوی نشان داده شود.
- الکتروکاردیوگرام: همان نوار قلبی است که برای ارزیابی اندازه بطن چپ و راست استفاده می شود. اگر در این آزمایش، هیپرتروفی بطن راست نشان داده شود، فشار خون ریوی تشخیص داده می شود.
- کاتتریزاسیون قلبی: یکی دیگر از تست هایی که در شرایط خاص انجام می شود، کاتتریزاسیون قلبی است. در این روش، یک لوله پلاستیکی بسیار باریک به نام کاتتر در پوست کشاله ران، بازو یا گردن (تحت بی حسی موضعی با کمترین درد) وارد می شود و تحت نظر متخصص قلب و عروق به سمت قلب پیش می رود. با استفاده از این روش، فشارهای داخل قلب اندازه گیری می شود. اگر فشار ریه بسیار بالا باشد و با اکسیژن و داروهای اضافی گشادکننده عروق کاهش نیابد، ممکن است بیمار نیاز به عمل داشته باشد.
روش های درمان نقص دیواره بین بطنی یا VSD
سوراخ موجود در قلبی برخی از کودکان، با رشد آنها خود به خود بسته می شود. در موارد دیگر، اگر نقص دیواره بین بطنی به حدی بزرگ باشد که باعث ایجاد علائم شود، پزشک ممکن است داروهایی را تجویز کند. انتخاب نوع داروها توسط پزشک، به میزان شدت علائم بستگی دارد.
هدف از درمان بیماری VSD، کاهش علائم نارسایی احتقانی قلب، مانند رشد و تکامل ضعیف، کاهش وزن یا افزایش وزن ضعیف، تعریق بیش از حد و تنفس سریع است. سوراخ قلب در یک بیمار سالمند می تواند منجر به ایجاد مایعی در ریه ها، کبد و پاها شود.
دارو درمانی
معمولا به کسانی که پس از بسته شدن VSD، هنوز دارای سوراخ هستند، توصیه می شود که برای جراحی دندان و هر روش تهاجمی از روتین از آنتی بیوتیک استفاده کنند. بنابراین، داروبین توصیه می کند که پس از بسته شدن سوراخ بین بطنی نیز، از مراجعه به پزشک قافل نشوید. برخی از داروهای درمان نقص دیواره بین بطنی عبارت است از:
- وازودیلاتورها: از مهارکننده های آنزیم مبدل آنژیوتانسین یا مسدود کننده های گیرنده آنژیوتانسین برای کاهش کار بطن چپ استفاده می شود.
- دیگوکسین: قدرت عضله قلب را برای مقابله با حجم بیشتر خون افزایش می دهد.
- دیورتیک ها: مانند فورزماید یا اسپیرونولاکتون که به حذف مایع اضافی از بدن کمک می کنند تا قلب مجبور نباشد به سختی کار کند و بیمار احساس بسیار بهتری داشته باشد.
عمل جراحي
درصورتی که نقص بین بطنی بزرگ باشد، با رشد کودک از بین نمی رود و برای بسته شدن نیاز به عمل جراحی است. معمولا جراحی بستن سپتوم بطنی، قبل از شروع پیش دبستانی کودک انجام می شود.
اگر در چند ماه یا چند سال اول زندگی، مصرف داروها مؤثر واقع نشوند، به ویژه اگر کودک حتی با داروها به اندازه کافی رشد نکند، نیاز به جراحی اندیکاسیون وجود دارد. در این بین، درصورتیکه شواهدی از فشار خون ریوی وجود داشته باشد، انجام عمل جراحی ضرورت بیشتری دارد.
پرکاربردترین عمل جراحی برای درمان نقص دیواره بین بطنی، قرار دادن یک پچ گورتکس روی سوراخ است. این امر از شنت (حرکت خون اکسیژن دار از چپ به بطن راست) جلوگیری می کند.
معمولا نوزادان تازه متولد شده تحت عمل جراحی قرار نمی گیرند. زیرا، در 20 تا 25 درصد موارد، نقص های کوچک خود به خود بسته می شوند. این جراحی همچنین در چند ماه اول زندگی خطرناک است و خطر مرگ ناشی از عمل جراحی در 6 ماه اول زندگی بیشتر است.
امروزه محققان در حال آزمایش دستگاه هایی هستند که کاتتریزاسیون قلب را در آزمایشگاه انجام دهند و بدون عمل جراحی قلب باز، این نقص را پوشش دهند.
تمامی بیماران باید پس از انجام جراحی، اقداماتی را برای موفقیت بیشتر جراحی خود انجام دهند. ازجمله این کارها:
- مراجعه منظم به پزشک و انجام اکوکاردیوگرام برای ارزیابی مجدد نقص دیواره بین بطنی
- ارزیابی منظم وزن، قد، سطح تغذیه و فعالیت کودک
- استفاده روتین از داروهای آنتی بیوتیک برای جراحی دندان و هر روش تهاجمی
پیشگیری از نقص دیواره بین بطنی
درحالت کلی، هیچ راه قطعی برای جلوگیری از ایجاد سوراخ در قلب در نوزادان وجود ندارد. اما، با رعایت نکاتی، می توان احتمال ایجاد ان را تا حدودی کاهش داد. ازجمله این کارها عبارت است از:
- رعایت مراقبت های بارداری: حتی قبل از بارداری هم نکات مربوط به بارداری را رعایت کنید. سلامتی کلی خود را بررسی کنید و درمورد شیوه زندگی سالم در دوران بارداری با پزشک خود صحبت کنید. همچنین، تمامی داروهای مصرفی خود را به پزشک خود نشان دهید و درمورد مصرف آنها در دوران بارداری یا قبل از آن سوال بپرسید.
- رژیم غذایی مناسب: از یک رژیم غذایی متعادل حاوی انواع ویتامین ها و اسید فولید پیروی کنید و تا جای ممکن از مصرف کافئین بپرهیزید.
- دوری از عوامل خطر: ازجمله خطرات: مصرف الکل، دخانیات و مواد مخدر. همچنین، در قبل و حین بارداری، از قرار گرفتن در معرض اشعه های پرخطر جلوگیری کنید.
- دوری از عفونت ها: قبل از بارداری، از انجام هرگونه واکسیناسیون مورد نیاز اطمینان حاصل کنید. برخی از واکسن ها برای جنین درحال رشد بسیار مضر هستند.
- کنترل دیابت: اگر دیابت دارید یا سابقه دیابت بارداری در دوره های قبل را دارید، حتما به پزشک خود اطلاع دهید و از روش های کنترل آن آگاه شوید. همچنین، اگر سابقه خانوادگی نقص قلبی یا بیماری های ژنتیکی دارید، حتما قبل از بارداری با مشاور زنتیک مشورت کنید.
به طورکلی، باتوجه به آنچه گفته شد، بیماری VSD یک بیماری مادرزادی است که احتمالا در طول رشد کودک، کوچک تر شده و خود به خود بسته می شود. معمولا، 20 تا 25 درصد از تمام نقایص سپتوم بطنی در سن 3 سالگی بدون مداخله پزشکی بسته می شوند. کودکانی که دارای بیماری VSD هستند اما، هیچ علامتی از خود نشان نمی دهند نیز باید تحت نظر پزشک باشند اما، مجبور به محدود کردن فعالیت های خود نیستند. اما، کودکان مبتلا به شنت خون خفیف تا متوسط ممکن است مجبور باشند سطح فعالیت خود را کاهش دهند. اما، پس از رفع نقص دیواره بین بطنی به روش های مختلف، هیچ محدودیتی برای فعالیت وجود ندارد.
