نارکولپسی

نارکولپسی چیست؟

نارکولپسی (حمله خواب)، یکی از انواع اختلالات خواب است که بر توانایی کنترل خوابیدن و بیدار ماندن افراد تاثیر می گذارد. افراد مبتلا به نارکولپسی دچار خواب آلودگی زیاد و غیر قابل کنترل روزانه هستند. این افراد ممکن است به صورت ناگهانی و در هر زمان و در حال انجام هر فعالیتی به خواب بروند.

در چرخه معمولی خواب، افراد ابتدا وارد مرحله اولیه خواب و سپس مراحل عمیق تر و در نهایت و بعد از حدود 90 دقیقه وارد مرحله حرکت سریع چشم (REM) می شوند. افراد مبتلا به نارکولپسی تقریبا بلافاصله در چرخه خواب و گاهی در حالت بیداری نیز  به خواب REM می روند. این بیماری دارای علائمی مشابه با سایر اختلالات خواب ازجمله آپنه خواب و فلج خواب است. لذا، داروبین توصیه می کند که برای اطلاع از نوع بیماری خود، علائمتان را به پزشک توضیح دهید تا ایشان با بررسی علائم و تست های مروبطه، نوع اختلال شما را تشخیص دهد.

علائم نارکولپسی

نارکولپسی ، دارای 4 علامت اصلی است. اما، اکثر افراد مبتلا به این اختلال، هر چهار علامت را ندارند. علائم نارکولپسی عبارت است از:

• خواب آلودگی بیش از حد در طول روز: این علامت برای همه افراد مبتلا به اختلال نارکولپسی اتفاق می افتد و باعث ایجاد اختلال در انجام فعالیت های روزانه می شود. حتی اگر فرد مبتلا به این مشکل شب ها نیز خواب کافی داشته باشد. این افراد دچار مشکلاتی مانند اختلالات روانی، کمبود انرژی،‌ مشکلات ذهنی، خستگی و افسردگی می شوند.
• ضعف عضلانی ناگهانی یا کاتاپلکسی: این حالت باعث کاهش ناگهانی حجم ماهیچه ها شده و می تواند مشکلاتی از قبیل اختلال در گفتار، شل شدن بدن یا از دست دادن کنترل عضلات را ایجاد کند. کاتاپلکسی اغلب با احساسات شدیدی مانند تعجب، ترس، خنده یا عصبانیت همراه است.
• توهمات مرتبط با خواب: توهمات در هر زمانی رخ داده و اغلب واضح و ترسناک هستند. این توهمات  در ابتدا از نوع بینایی هستند اما می توانند حواس دیگر را نیز درگیر کنند. در صورتی که این توهم در زمان خواب ایجاد شود به آنها هیپنواژیک و در صورتی که در بیداری ایجاد شود به آن هیپنوماتیک گفته می شود
• فلج خواب: در این حالت فرد در هنگام خوابیدن یا بیدار شدن، قادر به حرکت یا صحبت کردن نیست. این حالت معمولا چند ثانیه تا چند دقیقه طول می کشد اما پس از پایان واقعه، فرد به طور کامل می تواند حرکت یا صحبت کند.

سایر علائم نارکولپسی 

علاوه بر چهار نشانه اصلی، برخی علائم یا رفتارها نیز در افراد مبتلا به نارکولپسی یا فلج خواب شایع است. ازجمله علائم شایع نارکولپسی :

• حرکات غیرارادی: برخی از مبتلایان به نارکولپسی توانایی خوابیدن را دارند اما ممکن است قسمت هایی از بدن خود مانند دست ها را متحرک نگه دارند.
• فراموشی: برای افراد مبتلا به این عارضه معمول است که قبل از به خواب رفتن به یاد نمی آورند که چه کار می کردند.
• طغیان ناگهانی در اطراف حملات خواب: فرد مبتلا به اختلال نارکولپسی  ممکن است ناگهان صحبت کند و چیزی بگوید که بی ارتباط با آنچه در اطراف او اتفاق می افتد، باشد.

فلج خواب چیست؟

در هنگام خواب، مغز شما کنترل ماهیچه های بدن را خاموش می کند تا شما را از تحقق رویاهایتان باز دارد، اما این کار باید در زمانی که از خواب بیدار می شوید پایان یابد. در فلج خواب، بدن، آنطور که باید کنترل ماهیچه ها را به دست نمی آورد. در این حالت، فرد می تواند نفس بکشد و چشم های خود را حرکت دهد اما قادر به صحبت کردن یا حرکت دادن سایر قسمت های بدن نیست.

در فلج خواب، اغلب توهمات واضح و ترسناکی رخ می دهد که بیشتر از چند دقیقه طول نمی کشد، اما اکثر مبتلایان به آن، احساس طولانی تری دارند.

انواع نارکولپسی

بیماری نارکولپسی یا حمله خواب، براساس داشتن یا نداشتن کاتاپلکسی به دونوع تقسیم می شود. این دونوع عبارت است از:

• نارکولپسی نوع 1: در این شکل از نارکولپسی، کاتاپلکسی یا ضعف ناگهانی عضلات اتفاق می افتد و باعث می شود که فرد توانایی کنترل عضلات خود را نداشته باشد. حدود 20 درصد از موارد نارکولپسی نوع 1 هستند.
• نارکولپسی نوع 2: در این نوع، کاتاپلکسی وجود ندارد. اکثر موارد نارکولپسی - حدود 80٪ - از نوع 2 هستند.

کاتاپلکسی چیست؟

کاتاپلکسی یکی از علائم اصلی نارکولپسی نوع 1 است که باعث ضعف عضلانی ناگهانی می شود. این اختلال زمانی اتفاق می‌افتد که احساسات قوی (مانند خنده، هیجان یا عصبانیت) باعث ایجاد ضعف ناگهانی و مختصر عضلانی در هنگام بیداری شود.

ضعف عضلانی در کاتاپلکسی می تواند از خفیف تا شدید متغیر باشد. کاتاپلکسی خفیف ممکن است فقط صورت و گردن بیمار را تحت تاثیر قرار داده و باعث افتادن غیر ارادی فک یا یک طرف بدن شود. اما، کاتاپلکسی شدید می تواند باعث افتادن فرد روی زمین و ایجاد صدمات شود. این اتفاقات معمولا کمتر از چند دقیقه طول می کشند اما، ممکن است در همین مدت کوتاه، فرد قدرت حرکت یا صحبت خود را از دست دهد.

نارکولپسی چگونه بر بدن تاثیر می گذارد؟

برای درک بهتر نارکولپسی، اطلاع از نحوه عملکرد چرخه خواب انسان کمک زیادی می کند. این چرخه شامل مراحل زیر است:

• مرحله 1: خواب سبک: این مرحله کوتاه بلافاصله پس از به خواب رفتن شروع می شود و حدود 5 درصد از کل زمان خواب را تشکیل می دهد.
• مرحله 2: خواب عمیق تر: این مرحله طولانی تر است و حدود 45 تا 50 درصد کل زمان خواب را تشکیل می‌دهد. این درصد با افزایش سن افزایش می‌یابد.
• مرحله 3: خواب با موج آهسته: این مرحله حدود 25 درصد از زمان خواب را تشکیل می دهد و میزان آن با افزایش سن کاهش می یابد. بیدار کردن کسی در مرحله 3 خواب بسیار سخت است، و بیدار شدن مستقیم از آن معمولاً باعث "اینرسی خواب"، حالت "مه ذهنی" و تفکر کند می شود. معمولاً در خواب راه رفتن یا صحبت کردن در خواب در این مرحله اتفاق می‌افتد.
• خواب REM:REM مخفف "حرکت سریع چشم" است. این مرحله زمانی است که فرد خواب می بیند. وقتی فردی در خواب REM است، می توانید چشمان او را در زیر پلک هایش در حال حرکت ببینید.

افرادی که دچار نارکولپسی (حمله خواب) نیستند، معمولاً وقتی به خواب می روند، وارد مرحله 1 و سپس وارد مراحل 2 و 3 می شوند. بین این مراحل چرخ زده و در نهایت به خواب REM می رسند و شروع به رویا دیدن می کنند. پس از اولین چرخه REM، یک چرخه جدید را شروع کرده و به مرحله 1 یا 2 باز می گردند. یک چرخه به طور معمول حدود 90 دقیقه طول می کشد تا چرخه دیگری شروع شود. با فرض داشتن خواب هشت ساعته، اکثر افراد هر شب چهار یا پنج چرخه را پشت سر می گذارند.

اما درصورت ابتلا به نارکولپسی، چرخه خواب به این شکل نیست. در این زمان، فرد در مدت کوتاهی پس از به خواب رفتن وارد مرحله REM می شود و در باقی مراحل، فقط در مدت کوتاهی می خوابد.

در این حالت، هرچقدر هم که در شب خوب خوابیده باشید، در طول روز احساس خواب آلودگی شدیدی خواهید داشت. اغلب مقاومت در برابر میل به خواب رفتن غیرممکن است اما، این دوره های خ.اب در طول روز نیز کوتاه بوده (حدود 15 تا 30 دقیقه) و فرد زمانی که بیدار می شود، احساس آرامش و انرژی می کند و می تواند انجام کارهای خود را از سر بگیرد. اما،  به دلیل اینکه نارکولپسی چند بار در طول روز تکرار می شود، می تواند زندگی شخصی و اجتماعی فرد را با مشکل مواجه کند.

علل نارکولپسی

متخصصان هنوز به صورت دقیق علت ایجاد این مشکل را نمی دانند اما به نظر می رسد موارد متعددی به همراه هم باعث ایجاد مشکل در مغز و مختل شدن خواب REM می شود. برخی از دانشمندان بر این باورند که علت ایجاد نارکولپسی احتمالا ناتوانی مغز در ساختن ماده شیمیایی به نام هیپوکرتین است.

این بیماری معمولا در سن 15 الی 25 سالگی شروع می شود اما امکان بروز آن در هر سنی وجود دارد. در صورتی که سابقه خانوادگی ابتلا به نارکولپسی وجود داشته باشد احتمال ابتلا به آن 20 تا 40 برابر بیشتر از سایر افراد است.

علاوه بر این، دلایل نارکولپسی  را می توان براساس نوع آن دسته بندی کرد. در این صورت، دلایل نارکولپسی نوع 1 عبارت است از:

• سطح پایین یا غیرقابل تشخیص اورکسین: اورکسین یا هیپوکرتین مولکولی است که توسط نورون ها تولید شده و معمولاً در مایع مغزی نخاعی (CSF) قابل تشخیص است. محققان معتقدند که وجود یک مشکل خودایمنی باعث از کار افتادن نورون ها در این مشکل شده است. به عبارت دیگر، سیستم ایمنی بدن، نورون های سازنده اورکسین یا خود اورکسین ها را مورد حمله قرار می دهد.
• جهش ژنتیکی خاص: حدود 90 درصد از مبتلایان به نارکولپسی نوع 1، دارای جهش ژنتیکی خاصی هستند که بر سیستم ایمنی آنها تأثیر می گذارد. البته، برخی از افراد دارای این نوع جهش ژنتیکی، به نارکولپسی مبتلا نیستند. به همین دلیل، کارشناسان این جهش را به ندرت آزمایش کرده و از نقش آن در نارکولپسی مطمئن نیستند.
• سابقه خانوادگی: شواهد نشان می دهد، افرادی که دارای یکی از بستگان درجه یک (والدین، خواهر و برادر یا فرزند) مبتلا به نارکولپسی یا حمله خواب هستند، احتمال بیشتری برای ابتلا به آن دارند.
• عفونت های ویروسی و باکتریایی: افراد ممکن است پس از ابتلا به عفونت‌های ویروسی و باکتریایی خاص، به‌ویژه سویه‌های آنفولانزای H1N1 و باکتری‌هایی که گلودرد استرپتوکوکی ایجاد می‌کنند، به نارکولپسی نوع 1 مبتلا شوند.

دلایل نارکولپسی نوع 2 شامل موارد زیر است:

باوجود اینکه متخصصان بسیاری از دلایل ابتلا به نارکولپس نوع 1 را کشف کرده اند، اما درمورد علت نارکولپسی نوع 2 را نمی دانند. با اینحال، آنها احتمال می دهند که این اتفاق به دلایل مشابه با نوع 1 به وجود می آید.

تشخیص نارکولپسی

پزشکان برای تشخیص نارکولپسی، علائم بیمار را بررسی می کنند، اما به دلیل اینکه علائم این بیماری با چندین بیماری دیگر مرتبط با مغز و خواب مشترک است، نمی توان با تکیه بر علائم، به طور قطع نارکولپسی را تشخیص داد. لذا، تنها راه تشخیص قطعی نارکولپسی، انجام آزمایش های تخصصی است.

قبل از انجام آزمایش های تخصصی، پزشک مطمئن می شود که بیمار خواب کافی دارد. برای این کار معمولا از روش های ردیابی ساده برای الگوهای خواب و بیداری شما، مانند اکتیوگرافی استفاده می شود. در این تست، از یک دستگاه شبیه به ساعت که روی مچ دست بسته می شود، استفاده شده و با کمک آن الگوهای حرکتی در خواب را با الگوهای حرکتی در بیداری ارزیابی می کند.

آزمایش های تشخیص نارکولپسی عبارت است از:

• مطالعه خواب (پلی سومنوگرام): در PSG که در کلینیک اختلال خواب یا آزمایشگاه خواب انجام می شود، با استفاده از حسگرهای مختلف، نحوه خواب ارزیابی می شود. این حسگرها امواج مغزی را ردیابی کرده و این امکان را می دهد تا مشخص شود که بیمار در چه مرحله ای از خواب است.
• تست تاخیر خواب چندگانه: در این روش مشخص می شود که آیا فرد علائمی از خواب REM در طول روز دارد یا خیر. این آزمایش اغلب روز بعد از مطالعه خواب شبانه انجام می شود.
• حفظ تست بیداری: این تست توانایی بیدار ماندن فرد در طول روز را حتی در صورت خواب آلودگی شدید، مشخص می کند.
• تپ ستون فقرات (پنکسیون کمری): این تست سطح اورکسین در مایع مغزی نخاعی را بررسی می کند. این می تواند به تشخیص نارکولپسی نوع 1 و کاتاپلکسی کمک کند.

درمان نارکولپسی

نارکولپسی را می توان درمان کرد، اما نمی توان به طور کامل ریشه کن کرد. درمان خاصی برای این بیماری وجود ندارد اما با انجام کارهایی میتوان علائم آن  را تسکین بخشید مواردی مانند : 

• دوری از مصرف دخانیات و مشروبات الکلی
• مصرف وعده های غذایی سبک
• کنترل برنامه خواب
• استفاده از برخی محرک ها برای درمان خواب آلودگی
• مصرف دارو های ضد افسردگی برای مشکلات خواب رم (‌فقط با تجویز پزشک)

درمان دارویی نارکولپسی

معمولا خط اول درمان نارکولپسی، درمان دارویی است . این دارو ها معمولا سعی در بهبود چرخه خواب دارند. متخصص با توجه به شرایط بیمار و شدت بیماری، داروهای دیگری نیز برای کاهش سایر علائم نارپولکسی تجویز میکند.

بصورت کلی درمان دارویی نارپولکسی در دسته های زیر تقسیم بندی میشود:

• داروهای ضد خواب مانند: مودافینیل و آرمودافینیل
• آمفتامین ها ها و محرک های های شبه آمفتامین مانند: متیل فنیدات یا ترکیبات آمفتامین+دکستروآمفتامین
• داروهای ضد افسردگی مانند: ونلافاکسین، فلوکستین و پروتریپتیلین
• سدیم اکسیبات
• داروهای ضد آلرژی  و موثر بر هیستامین مانند: پیتولیزانت

درمان خانگی نارکولپسی (حمله خواب)

بیماری نارکولپسی فاقد درمان قطعی است. این موضوع می تواند کمی ناامید کننده باشد، اما همواره میتوان عوارض و علائم ایجاد شده توسط این بیماری را تا حد امکان کاهش داد. به راحتی میتوان با انجام شش مورد زیر که بیشتر تغییر در عادات و روش زندگی است، کنترل این بیماری را در دست گرفت و تا حد امکان عوارض آنرا کاهش داد:

• نسبت به خواب خود حساس باشید: عادات خواب خود را به دقت مورد بررسی قرار دهید و سعی کنید تا آنچه را که سبب بهبود کیفیت خوابتان میشود را پیدا کنید.
• برای خوابیدن زمان بندی کنید: برای دریافت میزان خواب مناسب در هر سنی که هستید، برنامه ریزی دقیق زمانی داشته باشید. سعی کنید مدتی را برای قبل از به خواب رفتن کنار بگذارید تا بتوانید قبل از به خواب رفتن آرامش نسبی بدست آورید.
• استفاده از موبایل را قبل از خواب محدود کنید: بسیاری از ابزارها مانند موبایل و تلویزیون که از خود نور منتشر میکنند، می توانند در کیفیت خواب تاثیر بدی بگذارند. حداقل نیم ساعت قبل از خواب به این نورها نگاه نکنید و مبایلتان را کنار بگذارید.
• مصرف کافئین و الکل را کاهش دهید: بخصوص قبل از خواب و برای کسانی که دچار نارکولپسی هستند، مصرف نوشیدنی های الکلی و کافئین میتواند چرخه خوابشان را برهم بزند.
• ورزش کنید: حتی نیم ساعت پیاده روی ساده میتواند به بهبود سطح اکسیژن و چرخه خواب کمک کند. فعال باشید و نسبت به تاثیر فعالیت های گوناگون به چرخه خوابتان دقیق باشید و متوجه شوید که کدام فعالیت خوابتان را بهتر میکند.
• چرت بزنید: شاید نیم ساعت چرت زدن در طول روز بتواند اثرات نارکولپسی را تحت تاثیر قرار دهد. برای این کار کافی است کمی برنامه ریزی کنید.

عوارض نارکولپسی

اگرچه بیماری نارکولپسی به خودی خود عوارضی ندارد اما ممکن است در شرایط خاص، مشکلات جدی را برای فرد ایجاد کند. ازجمله عوارض نارکولپسی عبارت است از:

• اختلال در عملکرد فرد: افراد مبتلا به نارکولپسی معمولا برای انجام کارهای روزمره و فعالیت های خود در مدرسه یا محیط کار، دچار مشکلاتی می شوند.
• شکل گیری تصور ذهنی اشتباه از فرد: این افراد به دلیل عملکرد ضعیفی که دارند، معمولا به عنوان فردی تنبل یا بی حوصله شناخته می شوند.
• ناتوانی در ابراز احساسات: از آنجایی که نارکولپسی می تواند در هنگام بروز احساساتی مانند خشم، شادی یا غم ایجاد شود، فرد در نشان دادن احساسات خود به خوبی، ناتوان خواهد بود.
• آسیب جسمانی: اگر فرد درحال انجام فعالیت های نیازمند به هوشیاری دچار نارپولکسی شود، احتمال آسیب جسمانی زیاد است. به عنوان مثال، کارهایی مانند رانندگی، پختن غذا، کار در ارتفاع، کار با ماشین آلات صنعتی و...
•  چاقی: اختلال نارکولپسی می تواند متابولیسم بدن را کاهش داده و موجب اضافه وزن در بیمار شود.

جمع بندی

نارکولپسی یک بیماری مرتبط با مغز است که موجب ایجاد اختلال در فرآیند خواب و بیداری بدن می شود. این اختلال به خودی خود خطری ندارد اما در شرایط خاص می تواند خطرناک باشد. به عنوان مثال، اگر فرد مبتلا به اختلال نارکولپسی در حال رانندگی دچار نارپولکسی شود، احتمال تصادف و آسیب های ناشی از آن وجود دارد. این بیماری همچنین می تواند در زندگی روزمره فرد تاثیر گذاشته و فعالیت های او را مختل کند. بنابراین، اگر احساس کردید که در طول روز، بدون هیچ دلیل مشخصی دچار خواب الودگی می شوید، بهتر است که به پزشک مراجعه کنید، زیرا، ممکن است این علائم، به دلیل ابتلا به بیماری های دیگری غیر از نارکولپسی باشد. توصیه می شود که برای اطلاع از علائم سایر مشکلات مربوط به خواب، به درمان گیت خواب  در داروبین مراجعه نمایید.

خوشبختانه امروزه، حمله خواب قابل درمان است و اکثر مبتلایان می توانند با دریافت کمک های پزشکی، به بهبودی خود دست پیدا کنند.