نارسایی کبد چیست؟
کبد دومین عضو مهم بدن است که وظایف مهمی را انجام می دهد. ازجله این وظایف:
- ساخت پروتئین های مورد نیاز خون برای کمک به لخته شدن، انتقال اکسیژن و حمایت از سیستم ایمنی
- کمک به هضم غذا با تولید صفرا
- کمک به ذخیره قند (گلوکز) به شکل گلیکوژن
- تصفیه خون از مواد مضری مانند الکل و مواد مخدر
- شکستن چربی های اشباع شده و تولید کلسترول
این عضو مهم، توانایی ترمیم خود در هنگام آسیب را دارد. زمانی که کبد، به دلایل مختلف، قادر به ترمیم آسیب های خود نباشد و نتواند وظایف خود را به درستی انجام دهد، نارسایی کبد اتفاق می افتد. نارسایی کبد یا از کار افتادن کبد، یک وضعیت اورژانسی است که نیاز به مراقبت های فوری پزشکی دارد.
نارسایی کبد در بیشتر مواقع، به تدریج و طی سالیان متمادی، در نتیجه آسیب های کبدی اتفاق می افتد. اما، یک نوع نادر از نارسایی کبدی وجود دارد که به طور ناگهانی، در عرض کمتر از 48 ساعت، بدون هیچ علائم یا بیماری زمینه ای اتفاق می افتد که به آن نارسایی کبدی حاد گفته می شود.
تفاوت نارسایی حاد و مزمن کبد چیست؟
نارسایی کبد بسته به علت و وضعیت کبد می تواند به آرامی یا به سرعت ایجاد شود.
نارسایی مزمن کبد: که شایع ترین نوع نارسایی کبدی است که ایجاد آن، ممکن است ماه یا سال ها طول بکشد. دراین بیماری، کاهش عملکرد کبد، درنتیجه سیروز کبدی که عمدتا به دلیل (مصرف الکل، هپاتیت، بیماری کبد چرب غیرالکلی، بیماری های مجاری صفراوی و شرایط ارثی مختلف) ایجاد می شود، رخ می دهد.
با گذشت زمان، سیروز یا زخم های شدید کبدی گسترش یافته و منجر به کاهش عملکرد کبد و در نهایت، از کار افتادن آن و نارسایی کبد می شود. پزشکان معمولا برای بررسی سلامت کبد، انجام آزمایش های دوره ای منظم را پیشنهاد می کنند تا براساس آن، شروع از کار افتادن کبد را دانسته و اقدامات درمانی را انجام دهند. درصورتیکه سیروز به موقع تشخیص داده نشود، ممکن است تا نارسایی کبد پیشرفت کند که در اینصورت، تنها درمان قطعی آن، پیوند کبد است.
نارسایی حاد کبد: زمانیکه نارسایی کبدی به سرعت، در طول چند روز یا چند هفته ایجاد شود، به عنوان نارسایی حاد کبد شناخته می شود. این شکل از نارسایی کبدی نادر بوده و اکثرا برای افرادی اتفاق می افتد که سابقه مشکلات کبدی ندارند. برخی از دلایل نارسایی حاد کبد عبارتند از:
- مصرف بیش از حد استامینوفن یا ترکیب استامینوفن با مصرف الکل
- ابتلا به هپاتیت A، هپاتیت B و بیماری های خودایمنی
- مصرف سمومی مانند قارچ های سمی
- سمیت غیرمنتظره کبدی ناشی از داروها
- ابتلا به برخی بیماری ها، از جمله سندرم بود-کیاری و بیماری ویلسون
نارسایی حاد کبد یک وضعیت اورژانسی بوده و معمولا افرادی که به آن مبتلا می شوند، در مراقبت های ویژه بیمارستان، تحت نظر قرار می گیرند. درمان این نوع نارسایی کبدی، به علت ابتلا به آن بستگی دارد. ممکن است برای درمان هپاتیت، عوارض مصرف بیش از حد استامینوفن، مسمومیت ها و علل دیگر، داروهایی تجویز شوند. اگر مصرف داروها موثر نباشند، پزشک بیمار را برای پیوند کبد احتمالی مورد ارزیابی قرار می دهد.
نارسایی مزمن به حاد کبد: گاهی ممکن است که بیماران مبتلا به نارسایی مزمن کبد، دچار پیشرفت سریع بیماری شده نارسایی حاد کبدی را تجربه کنند. این وضعیت که درنتیجه افزایش سرعت کندتر شدن عملکرد کبد رخ می دهد، ممکن است به دلایل زیر اتفاق بیوفتد:
- عفونت
- نوشیدن الکل با وجود داشتن سیروز
- مصرف داروهایی که ممکن است به طور ناگهانی به کبد آسیب برسانند.
علل نارسایی کبد
دلایل مختلفی می تواند منجر به نارسایی کبدی شود. بهتر است ابتدا دلایل کلی و سپس هریک از دلایل مربوط به نارسایی مزمن یا حاد کبد را بازگو کنیم.
ازجمله شرایطی که می تواند منجر به از کار افتادن کبد شود:
- هپاتیت A: این نوع هپاتیت که در اثر تماس با غذا یا آب آلوده به ویروس هپاتیت A یا افراد مبتلا به آن ایجاد شده و باعث التهاب کبد می شود، معمولا خود به خود از بین می رود.
- هپاتیت خود ایمنی: در این نوع، سیستم ایمنی بدن، به جای حمله به ویروس، به کبد حمله کرده و باعث التهاب می شود.
- سیروز کبدی: مصرف زیاد الکل در طول چند سال یا داشتن اسکار هپاتیت در کبد، می تواند عملکرد کبد را سخت یا غیرممکن کند.
- کلانژیت اسکلروزان اولیه: این بیماری که بیشتر مردان جوان را درگیر می کند، به آرامی به مجاری صفراوی آسیب می رساند.
- اگزالوز: زمانی که کلیه ها قادر به دفع کریستال های اگزالات کلسیم از طریق ادرار نباشند و به سایر قسمت های بدن شما سرایت کنند.
- بیماری ویلسون: بیماری ارثی نادری که در اثر تجمع بیش از حد مس در مغز و کبد ایجاد می شود.
- کمبود آنتی تریپسین آلفا-1: بیماری ژنتیکی که می تواند منجر به بیماری ریوی یا کبدی شود.
- سرطان کبد: افراد مبتلا به هپاتیت B یا هپاتیت C طولانی مدت اغلب به این بیماری مبتلا می شوند.
- آدنوم کبد: این مشکل اغلب زنان بین 20 تا 44 سال را تحت تاثیر قرار می دهد و زمانی اتفاق می افتد که تومورهای خوش خیم کبد، روی یک کبد سالم هستند.
- بیماری کبد چرب: زمانی که سلول های چربی اضافی، روی کبد انباشته شوند، ایجاد می شود. بیماری کبد چرب غیر الکلی، اغلب افراد دارای اضافه وزن، چاق یا کلسترول بالا را تحت تاثیر قرار می دهد و بیماری کبد چرب مرتبط با الکل نیز، مصرف کنندگان الکل را تحت تاثیر قرار می دهد.
- هپاتیت الکلی: نوعی التهاب کبد که ناشی از نوشیدن زیاد یا طولانی مدت الکل است.
- سندرم آلاژیل: یک اختلال ژنتیکی که منجر به ایجاد مجاری صفراوی کمتر از حد طبیعی در کبد می شود.
- کلانژیت صفراوی اولیه (PBC): این بیماری که با عنوان سیروز صفراوی اولیه نیز شناخته می شود، با گذشت زمان، مجاری صفراوی کوچک را از بین می برد.
- گالاکتوزمی: افراد مبتلا به این بیماری قادر به پردازش گالاکتوز یا قند موجود در بسیاری از غذاها را نداشته و درنتیجه باعث آسیب کبدی می شود.
- کمبود لیپاز اسید لیزوزومال (LAL-D): شرایط ژنتیکی که در آن، بدن قادر به تولید آنزیمی به نام لیزوزوم اسید لیپاز (LAL) نیست. عدم تولید این آنزیم که به بدن در تجزیه چربی ها و کلسترول در سلول ها کمک می کند، موجب تجمع چربی در کبد و درنتیجه آسیب به آن می شود.
علل نارسایی مزمن کبد
این بیماری، در اثر آسیب به کبد، به تدریج ایجاد شده و درصورت عدم تشخیص به موقع منجر به فیبروز یا سیروز کبدی می شود. شایع ترین علل نارسایی مزمن کبد عبارتند از:
- هپاتیت B: این بیماری منجر به تورم کبد شده و عملکرد صحیح آن را دچار مشکل می کند.
- هپاتیت C: ابتلای طولای مدت به این بیماری، می تواند منجر به سیروز شود.
- مصرف طولانی مدت الکل: مصرف الکل در طول سالیان دراز، علاوه بر از کار انداختن کبد، منجر به سیروز کبدی و کبد چرب نیز می شود.
- هموکروماتوز: این اختلال ارثی بوده و باعث تجمع بیش از حد آهن در بدن می شود. آهن اضافی در افراد مبتلا به این بیماری، می تواند در کبد جمع شده و باعث سیروز شود.
علل نارسایی حاد کبد
این بیماری بسیار نادر، زمانی اتفاق می افتد که عملکرد کبد به سرعت مختل شود. ازجمله دلایل نارسایی حاد کبد عبارت است از:
- مصرف بیش از حد استامینوفن: مصرف بیش از حد استامینوفن با دوزهای بالا، بدون تجویز پزشک، می تواند به کبد آسیب رسانده و منجر به نارسایی شود.
- داشتن ویروس هایی از جمله هپاتیت A، B، و E، ویروس اپشتین بار، سیتومگالوویروس و ویروس هرپس سیمپلکس: هر یک از این ویروس ها می توانند منجر به آسیب کبدی یا سیروز شوند.
- واکنش به برخی داروهای تجویزی و گیاهی: برخی از داروها سلول های کبد را از بین می برند. برخی دیگر نیز به سیستم مجاری که صفرا از طریق آن حرکت می کند، آسیب می رسانند.
- خوردن قارچ های وحشی و سمی: نوعی قارچ به نام آمانیتا فالوئیدس که به عنوان کلاهک مرگ نیز شناخته می شود، حاوی سمومی است که به سلول های کبد آسیب رسانده و در عرض چند روز منجر به نارسایی کبد می شود.
- هپاتیت خود ایمنی: مانند هپاتیت ویروسی، این بیماری که در آن، سیستم ایمنی بدن به کبد حمله می کند، می تواند منجر به نارسایی حاد کبد شود.
- بیماری ویلسون: بیماری ژنتیکی که منجر به تجمع مس در کبد می شود.
- کبد چرب حاد بارداری: وضعیت بسیار نادر بوده و در آن، چربی های اضافی روی کبد، منجر به آسیب به کبد می شود.
- شوک سپتیک: عفونت شدیدی که می تواند به کبد آسیب رسانده یا منجر به ازکار افتادن آن شود.
- سندروم بود-کیاری: یک بیماری نادر که در آن، عروق خونی کبد، باریک و مسدود می شود.
- سموم صنعتی: بسیاری از مواد شیمیایی، از جمله تتراکلرید کربن، پاک کننده ها و چربی زداها، می توانند به کبد آسیب برسانند.
علائم نارسایی کبد
علائم نارسایی مزمن کبد که در طول سالیان متمادی ایجاد می شود، شامل موارد زیر است:
- حالت تهوع
- بی اشتهایی
- احساس خستگی
- اسهال
- استفراغ خونی
- وجود خون در مدفوع
- کاهش وزن
- خارش پوست
تشخیص علائم اولیه نارسایی کبد، به دلیل شباهت آن با سایر بیماری ها دشوار است. گاهی، علائم این بیماری تا سال ها مخفی مانده و زمانی که پیشرفت می کند، علائم آن نمایان می شود. برخی از علائم نارسایی مزمن کبد در مراحل پیشرفته، عبارت است از:
- یرقان یا زردی چشم و زردی پوست
- خستگی مفرط
- سرگردانی (گیجی و عدم اطمینان)
- تجمع مایع در شکم (آسیت)
- تجمع مایع در پاها (ادم)
- خواب آلودگی
- کما
ازجمله علائم نارسایی حاد کبد و از کار افتادن سریع کبد عبارت است از:
- خون ریزی آسان
- تغییر در وضعیت ذهنی و روانی (اختلالات روانی)
- نفس با بوی شیرین
- مشکلات حرکتی
- از دست دادن اشتها
- احساس ناخوشی عمومی
- زردی
نارسایی کبد و ورم پا
یکی از وظایف اصلی کبد، تولید نوعی پروتئین به نام آلبومین است که از طریق آن، از نفوذ خون موجود در رگ ها به بافت های اطراف جلوگیری می کند. زمانی که کبد از کار می افتد، تولید این پروتئین مختل شده و درنتیجه خون به بیرون از رگ ها منتقل می شود. نیروی جاذبه باعث می شود که مایعات بدن در پایین پاها ذخیره شوند و تورم در پاها را ایجاد کنند. البته مایعات می توانند در شکم و قفسه سینه نیز انباشته شوند. وجود فشار خون بالا در رگ های ورودی به کبد، به طور بالقوه منجر به تورم هر دو پا (ادم) و تورم در شکم (آسیت) می شود.
نارسایی کبد و خارش بدن
از دیگر وظایف کبد، تصفیه بدن از سموم است. زمانی که عملکرد کبد دچار اختلال شود، سموم و مواد زائد در بدن جمع شده و موجب خارش پوست می شود. میزان خارش پوست ناشی از بیماری کبدی، به میزان سموم انباشته شده در بدن بستگی دارد. افراد مبتلا به نارسایی کبدی، معمولا در دوران پیش از قاعدگی و شب ها، خارش پوست بدن را بیشتر تجربه می کنند.
علائم نارسایی کبد در کودکان
معمولا، نارسایی کبد در کودکان، در افراد سالمی که هیچ علائم اولیه خاص ندارند، ظاهر می شود. درد شکمی و ضعف همراه یا بدون تب، ازجمله علائم اولیه نارسایی کبد در کودکان است. این علائم ممکن است روزها یا هفته قبل از مراجعه کودک به پزشک اطفال، باقی مانده یا تشدید شوند. برخی از علائم نارسایی حاد کبد در کودکان عبارت است از:
- انسفالوپاتی: این اختلال در کودکان زیر 3 سال و کودکانی که به دلیل مصرف استامینوفن دچار نارسایی کبدی شده اند، کمتر اتفاق می افتد.
- تشنج
- آسیت (تجمع مایع در شکم)
چه کسانی بیشتر در معرض خطر نارسایی کبد هستند؟
ازجمله افرادی که احتمال بیشتری برای ابتلا به نارسایی کبدی دارند، عبارتند از:
- افراد مبتلا به عفونت های مزمن (طولانی مدت) کبدی مانند هپاتیت B یا C
- مصرف کنندگان الکل به مدت طولانی
- افراد دارای سابقه پزشکی که ازجمله:
- هموکروماتوز (تجمع آهن دریافتی از غذا در بدن )
- بیماری کبد چرب غیر مرتبط با الکل (تجمع چربی اضافی در کبد، مربوط به سندرم متابولیک)
- بیماری خود ایمنی (حمممله سیستم ایمنی بدن به کبد)
- بیماری ویلسون (تجمع مس اضافی در بدن)
تشخیص و آزمایشات نارسایی کبدی
اگر هریک از علائم نارسایی کبد را در خود مشاهده کردید یا جزو افراد در معرض خطر ابتلا به این بیماری هستید، سریعا به پزشک مراجعه کنید. پزشک متخصص برای تشخیص این بیماری و میزان آسیب وارد شده به کبد، از نتایج تست ها و آزمایش های زیر استفاده می کند.
- آزمایشات خون: نتایج این آزمایشات، اطلاعاتی درمورد نحوه عملکرد کبد به پزشک می دهد. ممکن است نیاز باشد که یک آزمایش زمان پروترومبین انجام دهید تا براساس آن، مدت زمان لخته شدن خون اندازه گیری شود. سرعت لخته شدن خون در افراد مبتلا به نارسایی حاد کبد به اندازه ای که باید نیست.
- تست های تصویربرداری: عکس های این تست ها نشان می دهد که در کبد شما چه می گذرد و چه چیزی باعث این مشکل شده است. ازجمله تست های تصویری عبارت است از:سونوگرافی، اسکن توموگرافی کامپیوتری شکم (CT)، تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI)
- بیوپسی: در این آزمایش، پزشک با استفاده از یک سوزن، تکه کوچکی از بافت کبد را برداشته و در آزمایشگاه ارزیابی می کند. بیوپسی ترانس ژوگولار کبد، روش ویژه ای است که در آن لوله نازکی را از طریق گردن به کبد می رسانند.
درمان نارسایی کبدی
روش درمان نارسایی کبدی بسته به حاد یا مزمن بودن آن متفاوت است. برای درمان نارسایی مزمن کبدی که در طول سالیان دراز ایجاد می شود، معمولا از تغییر رژیم غذایی و سبک زندگی استفاده می کنند. ازجمله این تغییرات:
- اجتناب از مصرف الکل
- پرهیز از داروهایی که می توانند به کبد آسیب برسانند.
- مصرف کمتر برخی غذاها از جمله گوشت قرمز، پنیر و تخم مرغ
- کاهش وزن
- مدیریت عوامل خطر متابولیک، از جمله فشار خون بالا و دیابت
- کاهش مصرف نمک در رژیم غذایی
گزینه های درمانی برای نارسایی حاد کبدی، شامل موارد زیر است:
- تزریق مایعات داخل وریدی (IV) برای حفظ فشار خون
- تجویز داروهای ملین (ضدیبوست) یا تنقیه برای کمک به دفع سموم و مواد زائد بدن
- بررسی میزان گلوکز (قند) خون
- تزریق خون در صورت خونریزی بیش از حد
- گذاشتن لوله تنفسی برای کمک به نفس کشیدن
- پزشک ممکن است برای درمان نارسایی حاد یا مزمن کبد، پیوند کبد را توصیه کند. در این روش، کبد سالم، جایگزین کبد آسیب دیده می شود. باتوجه به اینکه کبد خاصیت ترمیم و بازسازی دارد، گاهی ممکن است که تنها قسمتی از کبد سالم با بافت آسیب دیده جایگزین شود.
بیماران مبتلا به نارسایی مزمن بر حاد کبد، ممکن است که شاهد پیشرفت نارسایی کبدی خود در طی هفته ها یا ماه ها، در مقایسه با ماه ها تا سال ها که در نارسایی مزمن معمول است، باشند. در این صورت، برای درمان آن، قبل از فکر کردن درمورد پیوند کبد، مانند نارسایی حاد کبدی، در ابتدا، روی درمان علت ایجاد بیماری تمرکز می شود.
گاهی علت ایجاد نارسایی کبدی، ارثی یا دلایل نارسایی حاد کبد است که در این صورت قابل درمان است. به عنوان مثال، زمانی که علت نارسایی کبد، مصرف بیش از حد استامینوفن باشد، برای مقابله و کاهش آسیب کبدی، دارو تجویز می شود. همچنین، درصورتیکه این بیماری به دلیل ابتلا به یک بیماری ارثی مانند بیماری ویلسون باشد، از داروهای حذف کننده مس از بدن استفاده می شود. علاوه بر این، اگر بیماران مبتلا به سیروز، به دلیل عفونت دچار نارسایی کبدی شوند، برای مبارزه با عفونت و بازگشت عملکرد عادی کبد، از داروهای ضدباکتری استفاده می شود.
عوارض نارسایی کبد
نارسایی کبد می تواند بر سایر اندام های بدن تاثیر گذاشته و عملکرد آن ها را نیز مختل کند. عدم درمان نارسایی حاد یا مزمن کبد، می تواند جان بیمار را به خطر بیاندازد و زندگی او را تهدید کند. برخی دیگر از عوارض نارسایی کبد عبارت است از:
- ادم مغزی: تجمع مایعات در بدن، یکی از عوارض نارسایی کبد است. این مایعات علاوه بر شکم، می توانند در مغز جمع شده و منجر به فشار خون بالا در آن شود
- مشکل لخته شدن خون: کمک به لخته شدن خون، یکی از دیگر از وظایف اصلی کبد است که درصورت ابتلا به نارسایی کبدی، این کار به درستی صورت نمی گیرد. درنتیجه، افراد مبتلا به این بیماری، همیشه در معرض خطر خونریزی بیش از حد هستند.
- عفونت ها: آسیب کبدی می تواند احتمال ابتلا به انواع بیماری های عفونی را افزایش دهد. ازجمله این بیماری ها: ذات الریه و عفونت های ادراری
- نارسایی کلیه: نارسایی کبد می تواند عملکرد کلیه را تغیید داده و منجر به نارسایی کلیه شود.
پیشگیری از نارسایی کبدی
بهترین کار برای جلوگیری از ابتلا به نارسایی کبد، محدود کردن شرایط ابتلا به سیروز یا هپاتیت است. با رعایت موارد زیر می توان تا حدودی احتمال ابتلا به بیماری نارسایی کبدی را کاهش داد. ازجمله:
- دریافت واکسن هپاتیت یا واکسن ایمونوگلوبولین برای جلوگیری از ابتلا به هپاتیت A و B
- ترک مصرف الکل و عدم مصرف الکل با استامینوفن
- حفظ وزن سالم، متناسب با شرایط بدنی
- داشتن یک رژیم غذایی سالم از همه گروه های غذایی
- رعایت توصیه های پزشک در هنگام استفاده از داروهایی مانند استامینوفن (Tylenol®)
- استفاده انفرادی از وسایل شخصی مانند تیغ یا مسواک
- اطمینان از لوازم بهداشتی تمیز در هنگام خالکوبی یا انجام روش های زیبایی با سوزن
- استفاده از کاندوم هنگام رابطه جنسی
- داشتن حداقل یکبار معاینه فیزیکی در هر سال، توسط پزشک
- انجام غربالگری برای چاقی، کلسترول بالا، فشار خون بالا و دیابت
نتیجه گیری
همانطور که در این مطلب از داروبین گفته شد، نارسایی کبد، یک وضعیت اورژانسی و خطرناک است که به دلیل ایجاد اختلال در عملکرد کبد و ازکار افتادن کبد ایجاد می شود. این بیماری ممکن است به صورت مزمن، در طول چندین سال رخ دهد یا به صورت ناگهانی، درعرض چند روز یا هفته اتفاق بیوفتد که به عنوان نارسایی حاد کبد شناخته می شود. گاهی ممکن است برای درمان نارسایی کبد، راهی جز پیوند وجود نداشته باشد که در این صورت، پزشک با انجام تست ها و آزمایش هایی، مشخصات کبدی که قابل پیوند با بیمار هست را مشخص می کند.
بهترین کار برای پیشگیری از ابتلا به نارسایی کبد، این است که عوامل ابتلا به بیماری های کبد چرب، سیروز و هپاتیت را شناسایی کرده و آنها را به حداقل رساند.
