مهم ترین علائم بیماری های تنفسی که باید جدی بگیرید

مهم ترین علائم بیماری های تنفسی

هر یک از ما ممکن است به‌صورت موقتی دچار سرفه، خس خس سینه یا تنگی نفس شویم. بسیاری اوقات این عارضه ها تنها به دلیل بیماری های مقطعی یا سبک زندگی نادرست رخ می‌دهند. بااین‌حال، این علائم در صورت پایداری و بروز هم‌زمان ممکن است نشانه‌ی نوعی بیماری و نارسایی مزمن تنفسی باشند. به‌طورکلی، علائم بیماری های تنفسی که نبایست به آنها بی‌توجه باشید عبارت‌اند از:

1. سرفه مزمن

بیماری های رایجی مانند آنفولانزا یا سرماخوردگی‌های ساده نیز گاهی ممکن است باعث بروز سرفه‌های شدید همراه با خلط شوند؛ بااین‌حال، درصورتی‌که سرفه مزمن شود (بیشتر از سه هفته طول بکشد) یا با خلط، خون یا احساس تنگی نفس همراه باشد، احتمال ابتلا به بیماری های تنفسی یا بیماری های حاد دیگری نیز وجود دارد.

به‌طورکلی مهم ترین بیماری های مرتبط با سرفه مزمن عبارت‌اند از:

• بیماری انسدادی مزمن ریه (COPD): منظور از بیماری انسدادی مزمن ریه مجموعه‌ای از بیماری های ریوی است که باعث اختلال در تنفس می‌شوند. در افرادی که به این نوع بیماری‌ها مبتلا هستند مجاری تنفسی دچار التهاب شدید شده یا با مخاط ریه مسدود می‌شوند؛ یا اینکه دیگر نمی‌توانند کارکرد خود را به‌خوبی قبل حفظ کنند. سرفه های صبحگاهی که یکی از علائم مشکلات تنفسی هستند ممکن است از علایم اولیه‌ی این گروه بیماری های ریوی باشند. از سایر علائم بیماری انسدادی مزمن ریه که در موارد حادتر بروز می‌کنند می‌توان به کاهش وزن به‌ظاهر بی‌دلیل یا ورم و التهاب در ناحیه‌ی پا از ساق تا مچ و قوزک و کف آن اشاره کرد. مهم ترین عاملی که در بروز بیماری انسدادی مزمن ریه شناسایی شده سیگار کشیدن است؛ بااین‌حال افرادی که در معرض استنشاق پَس‌دود (دود ناشی از سیگار کشیدن دیگران)، بخارهای شیمیایی سمی یا هوای آلوده قرار دارند نیز ممکن است دچار آسیب به مجرای تنفسی شده و به این بیماری مبتلا شوند.
• بیماری کووید-19 (COVID-19): سرفه های خشک همراه با خلط همچنین ممکن است نشانه‌ی ابتلا به بیماری کووید-19 (در اصطلاح کرونا) باشند؛ یکی دیگر از علائم تنفسی کرونا تنگی نفس است که به هیپوکسمی یا کم اکسیژنی منجر می‌شود. بیمارانی که به بیماری کووید-19 حاد مبتلا می‌شوند در بسیاری موارد به مراقبت‌های بیمارستانی و اکسیژن درمانی نیاز پیدا می‌کنند. 
• برونشکتازی؛ نوعی مشکل تنفسی ریه که در اثر بزرگ و ضخیم شدن لوله‌های برونشی در ریه رخ می‌دهد.
• ترشحات پشت حلق؛ یعنی زمانی که ترشحات بینی در پشت حلق می‌ریزد؛ این مشکل ممکن است در اثر آلرژی، عفونت سینوس، بیماری های ویروسی یا وجود گردوغبار و دود در هوا رخ دهد.
• آسم؛ یکی از رایج ترین بیماری های تنفسی که در اثر التهاب و باریک شدن مجاری تنفسی در ریه بروز می‌کند. این بیماری معمولاً با سرفه، خس خس سینه و تنگی نفس های مقطعی همراه است.
• بیماری رفلاکس اسید معده به مری (GERD)؛ یعنی زمانی که ماهیچه‌ی اسفنکتر تحتانی مری در مواقعی نامناسب شل می‌شود و اجازه می‌دهد اسید معده به مری برگردد؛ بسیاری از علائم بیماری های تنفسی ناشی از معده در اثر همین برگشت اسید رخ می‌دهند.

2. خس خس سینه

یکی دیگر از مهم ترین علائم بیماری های تنفسی که بایستی حتماً جدی گرفته شود صدای خس خس سینه است. منظور از خس خس صدای سوت یا زنگ مانندی است که هنگام نفس کشیدن از سینه‌ی فرد خارج می‌شود. علت اصلی این صدای سوت که معمولاً هنگام بازدم واضح‌تر شنیده می‌شود انسداد بخشی از مجاری تنفسی یا باریک شدن آن است.

رایج ترین بیماری های همراه با خس خس سینه عبارت‌اند از:

• بیماری های ریوی: مانند آسم، آسپیراسیون (استنشاق جسم یا ماده‌ی خارجی به درون ریه‌ها)، برونشیت، انواع بیماری انسدادی مزمن ریه (COPD) مانند برونشیت مزمن و آمفیزم، فیبروز سیستیک (CF)، برونشیولیت، برونشکتازی، و ویروس سین‌سیشیال تنفسی (RSV)
• واکنش‌های آلرژیک: انواع آلرژی یا آنافیلاکسی
• اختلالات خواب: مانند وقفه‌ی تنفسی در خواب یا آپنه‌ی خواب
• مصرف برخی داروها؛ مانند آسپرین
• نارسایی قلبی
• اختلال عملکرد تارهای صوتی (VCD)
• بیماری رفلاکس اسید معده به مری

3. تنفس سطحی و سریع

اگر بیش از 20 مرتبه در دقیقه نفس بکشید یعنی در حالت تنفس سطحی و سریع یا تاکی پنه (Tachypnea) قرار دارید. تند نفسی یا تاکی پنه یکی از علائم مشکلات تنفسی عصبی است که افراد گاهی در موقعیت‌های اضطراب آور یا استرس زا آن را تجربه می‌کنند. نوع خاصی از این عارضه تحت عنوان تاکی پنه گذرای نوزادی (TTN) نیز وجود دارد که در نوزادانی با بیش از 60 مرتبه تنفس در دقیقه دیده می‌شود؛ البته همانطور که از نام TTN پیداست این مشکل تنفسی نوزاد معمولاً موقتی بوده و ظرف 48 ساعت پس از تولد برطرف می‌شود. کم عمق و سریع شدن تنفس یا تاکی پنه در بزرگسالان علاوه بر استرس و حملات عصبی ممکن است در اثر دلایل دیگری نیز رخ بدهد.

شایع‌ترین دلایل و بیماری های تاکی پنه یا تنفس سریع و کم عمق عبارت‌اند از:

• فعالیت بدنی شدید
• واکنش‌های آلرژیک
• مسمومیت با مونوکسید کربن (گازگرفتگی)
• بیماری های ریوی: مانند COPD، آسم، عفونت ریه، آمبولی ریه و پلورال افیوژن (آب‌آوردن ریه)
• سپتی‌سمی (مسمومیت خونی)
• کتواسیدوز دیابتی (DKA)

4. نفس نفس زدن

اگر تنها بعد از فعالیت‌های بدنی سنگین کمی نفس نفس می‌زنید معمولاً جای نگرانی نیست؛ این نوع نفس نفس زدن نوعی واکنش طبیعی است که بدن – به‌ویژه در افراد دارای اضافه‌وزن -  هنگامی که به اکسیژن و انرژی بیشتری نیاز دارد آن را نشان می‌دهد. بااین‌وجود، نفس نفس زدن بی دلیل یکی از جدی ترین علائم بیماری های تنفسی که بایستی جدی گرفته شود. اگر این حالت به طور مزمن و دائمی یا بی‌مقدمه و به‌ظاهر بی‌دلیل رخ بدهد ممکن است نشانه‌ی مشکلات جسمی و بیماری های دیگری نیز باشد.

ازجمله بیماری های مرتبط با نفس نفس زدن عبارت‌اند از:

• کم‌خونی: یکی از مشکلاتی که با کم‌خونی همراه است کمبود آهن در خون است که باعث می‌شود فرایند اکسیژن‌رسانی به نقاط مختلف بدن مختل شود؛ اگر اکسیژن‌رسانی درست صورت نگیرد ممکن است علائمی مانند درد قفسه‌ی سینه، نفس نفس زدن، احساس ضعف و بی‌حالی یا ضربان در گوش در فرد بروز کند. کم‌خونی که عامل اصلی فقر آهن و در نتیجه اختلال در اکسیژن‌رسانی است به‌ویژه میان زنان و افراد گیاهخوار بیشتر دیده می‌شود؛ اما در اغلب اوقات می‌توان مشکلات ناشی از فقر آهن را با مصرف مکمل‌های آهن یا مواد غذایی سرشار از آهن برطرف کرد.
• بیماری های ریوی: از جمله حملات آسمی، التهاب ریه، بیماری انسدادی مزمن ریه، آمبولی ریه، آب‌آوردن ریه و پنوموتوراکس یا پارگی ریه
• مشکلات قلبی: مانند نارسایی‌های قلبی یا حمله‌ی قلبی
• مشکلات عصبی: مانند اضطراب یا حملات پانیک
• مشکلات دیابتی: مانند کتواسیدوز دیابتی
• واکنش‌های آلرژیک

5. درد قفسه سینه

گاهی اوقات درد قفسه سینه هنگام تنفس تنها به علت کشیدگی عضلانی رخ می‌دهد؛ بااین‌حال، اگر این درد بیشتر از پانزده دقیقه طول بکشد یا با نشانه های دیگری همراه باشد یکی از علائم مشکلات تنفسی هشداردهنده است که بایستی فوراً مورد بررسی قرار بگیرد و علت آن مشخص شود.

بعضی از مهم ترین بیماری های همراه با درد قفسه سینه عبارت‌اند از:

• مشکلات و بیماری های ریوی، از جمله:
  • ذات‌الریه یا پنومونی که درد قفسه سینه ناشی از آن هنگام نفس کشیدن شدیدتر می‌شود.
  • برونشیت ویروسی که باعث احساس درد در قفسه سینه و عضلات آن می‌شود.
  •  پنوموتوراکس یا نوموتوراکس؛ به معنی پارگی ریه و تجمع هوا در حفره‌ی ریه که یکی از علت های درد ناگهانی قفسه سینه محسوب می‌شود.
  • آمبولی ریه که باعث درد سوزنی و شدیدی در قفسه سینه می‌شود که با نفس کشیدن شدت پیدا می‌کند.
  • برونکواسپاسم؛ یا انقباض غیرطبیعی ماهیچه برونشی که باعث احساس گرفتگی در قفسه سینه می‌شود. این مشکل معمولاً بیشتر در افراد مبتلا به آسم یا COPD دیده می‌شود.
• مشکلات و بیماری های قلبی، از جمله:
  • حمله قلبی؛ به معنی انسداد جریان خون به قلب. درصورتی‌که درد قفسه سینه بیشتر از پانزده دقیقه ادامه پیدا کند، در بدن پخش شود یا با تعریق، سرفه به همراه خون و تهوع همراه باشد احتمال حمله‌ی قلبی وجود دارد.
  • آنژین؛ به معنی انسداد رگ‌های خونی منتهی به قلب که باعث عدم دریافت خون کافی توسط عضلات قلب می‌شوند.
  • پریکاردیت؛ یا التهاب پرده دور قلب
  • میوکاردیت؛ یا التهاب عضله قلب
  • دایسکشن آئورت؛ یا پارگی آئورت که بیماری بسیار نادری است.
• مشکلات و بیماری های گوارشی، از جمله:
  • بیماری رفلاکس اسید معده به مری
  • مشکلات بلع
  • سنگ صفرا
  • التهاب کیسه صفرا
  • التهاب لوزالمعده یا پانکراس

• مشکلات و بیماری های اسکلتی عضلانی، از جمله:
  • ضرب دیدن یا شکستگی دنده
  • کمپرشن یا شکستگی فشاری ستون فقرات
  • درد عضلانی که ممکن است بر اثر تقلای شدید، کشیدگی عضلات یا سندروم‌های درد مزمن بروز کند.

علاوه بر موارد فوق، درد قفسه سینه ممکن است در اثر ابتلا به آبله‌مرغان یا زونا و همچنین حملات پانیک نیز رخ دهد.

6. تنگی نفس بی‌مقدمه

اگر تنها زمانی احساس تنگی نفس می‌کنید که بیش از حالت عادی فعالیت دارید، معمولاً جای نگرانی نیست؛ بااین‌حال از نفس افتادن و تنگی نفس ناگهانی و به‌ظاهر بی‌دلیل – به‌ویژه اگر بیش از چند هفته طول بکشد – یکی از مهم ترین علائم بیماری های تنفسی است که نبایست نادیده گرفته شود. سبک زندگی ناسالم و ورزش ناکافی که منجر به اضافه‌وزن می‌شوند می‌توانند باعث بروز این عارضه شوند؛ بااین‌حال، در بعضی مواقع تنگی نفس مزمن ممکن است دلایل پیچیده‌تری داشته باشد. مهم ترین بیماری های مرتبط با تنگی نفس ناگهانی عبارت‌اند از:

• بیماری های ریه و مجاری تنفسی: مانند آسم، آلرژی‌های تنفسی، بیماری انسدادی مزمن ریه، برونشیت، بیماری کووید-19، آنفولانزا یا سایر عفونت‌های ویروسی یا باکتریایی، ذات‌الریه یا پنومونی، التهاب یا آب آوردن ریه، فشارخون بالا در ریه، سارکوئیدوز، سل، آمبولی ریه و سرطان ریه
• بیماری های قلبی: مانند نارسایی قلبی، آریتمی، بیماری ماهیچه قلب یا کاردیومیوپاتی و التهاب پرده دور قلب یا پریکاردیت
• اختلالات خواب: مانند وقفه‌ی تنفسی در خواب یا آپنه‌ی خواب
• مصرف بعضی داروها: مانند استاتین‌ها (داروهای کاهنده کلسترول خون) و بتابلاکرها (داروهای درمان فشارخون بالا)
• کم‌خونی

کلام آخر

در این مقاله از «داروبین» شش علامت تنفسی هشداردهنده را معرفی کردیم: سرفه مزمن، خس خس سینه، تنفس سطحی و سریع، نفس نفس زدن، درد قفسه سینه و تنگی نفس بی‌مقدمه. همچنین گفتیم این موارد به‌ویژه اگر به‌صورت ناگهانی، یا هم‌زمان بروز کنند و ادامه‌دار شوند از مهم ترین علائم مشکلات تنفسی هستند که بایستی برای بررسی علت آنها فوراً به پزشک متخصص مراجعه کنیم.

بااین‌حال، خواننده‌ی آگاه می‌داند که نبایست با مشاهده‌ی هر یک از این علائم در خود دچار عارضه‌ی خودبیمارانگاری یا هیپوکندریا شود. بسیاری از این علائم و عارضه های تنفسی تنها به دلیل سبک زندگی غلط و عادات نادرست مانند ورزش نکردن و مصرف کالری بیش از حد که باعث ضعف عضلانی و اضافه وزن می شوند رخ می‌دهند؛ بنابراین، توصیه می‌کنیم برای جلوگیری از بروز این علائم و هرگونه مشکل و بیماری دیگری ابتدا سبک زندگی خود را اصلاح کنید. همچنین فراموش نکنید که مهم ترین عامل مشکلات تنفسی سیگار کشیدن است؛ پس اگر دچار این عادت غلط هستید برای حفظ سلامت خود و اطرافیانتان همین اکنون برای ترک آن دست‌به‌کار شوید!