سیروز کبدی

سیروز کبدی چیست؟

کبد یکی از اندام های مهم در بدن است که وظیفه فیلتر کردن سموم خون، ساخت آنزیم هایی جهت هضم غذا، ذخیره قند و مواد مغذی و مبارزه با عفونت ها را بر عهده دارد.

هربار که کبد به دلایلی آسیب می بیند، خود را ترمیم کرده و بافت زخم سختی را تشکیل می دهد. زمانی که بافت اسکار بیش از حد ایجاد شود، عملکرد کبد را با مشکل مواجه می کند.

سیروز کبدی از آخرین مرحله های بیماری کبدی است که در آن، بافت اسکار به تدریج جای خود را به بافت سالم کبد می دهد. این وضعیت به دلایل مختلفی می تواند ایجاد شود اما، هپاتیت مزمن و هپاتیت التهابی در کبد، ازجمله مهمترین دلایل ابتلا هستند. زمانی که التهاب در کبد ادامه پیدا کند، کبد تلاش می کند تا با ایجاد زخم، آسیب های خود را ترمیم کند. اما، اگر این زخم ها بیش از حد گسترش پیدا کنند، عملکرد صحیح کبد را مختل کرده و ممکن است به مرحله نهایی، یعنی نارسایی مزمن کبد برسد.

سیروز چگونه بر کبد و بدن تأثیر می گذارد؟

جای زخم ایجاد شده در کبد، جریان خون و اکسیژن را از طریق بافت های کبد مسدود می کند. این عمل موجب می شود که توانایی کبد برای پردازش خون، متابولیسم مواد مغذی و فیلتر کردن سموم کاهش پیدا کند. این بیماری کبدی، توانایی کبد برای تولید صفرا و پروتئین های ضروری خون را کاهش می دهد. این بیماری همچنین می تواند رگ های خونی رد شده از کبد را فشرده کرده و وضعیتی به نام فشار خون پورت را ایجاد کند.

علائم و نشانه های سیروز کبدی

علائم سیروز کبدی، براساس میزان پیشرفت آن متفاوت است. افراد مبتلا به این بیماری ممکن است در اوایل ابتلا هیچ علامتی نداشته باشند یا علائم مبهمی را حس کنند که با سایر بیماری ها مشابه است. اغلب، زمانی که عملکرد کبد کاهش پیدا کند، علائم سیروز قابل تشخیص می شود.

علائم و نشانه های اولیه سیروز عبارت است از:

• حالت تهوع
• از دست دادن اشتها
• احساس ضعف یا خستگی
• بی حالی و احساس بیماری
• درد بالای شکم (به خصوص در سمت راست)
• عروق خونی تار عنکبوتی در پوست (آنژیوم عنکبوتی)
• قرمزی کف دست (اریتم کف دست)
• سفید شدن ناخن ها

علائم سیروز در مراحل پیشرفته به دو دسته تقسیم می شود که شامل: علائم مربوط به کاهش عملکرد کبد و علائم مربوط به فشار خون پورتال است. یرقان که از علائم توقف جریان صفرا است، یک شاخص رایج در کاهش عملکرد کبد است و فشرده شدن ورید باب، از علائم فشار خون پورتال است.

علائم سیروز مرتبط با کاهش عملکرد کبد عبارتند از:

• زردی چشم یا زردی پوست
• خارش پوست بدون بثورات قابل مشاهده
• ادرار تیره رنگ و مدفوع روشن
• مشکلات گوارشی
• برجستگی های زرد کوچک ناشی از رسوب چربی روی پوست یا پلک
• کاهش وزن غیرمنطقی
• تحلیل بی دلیل عضلات
• آنسفالوپاتی کبدی (گیجی، سردرگمی، تغییرات خلقی)
• اختلال در عملکرد حرکتی (انقباض، لرزش یا عدم کنترل عضلات)
• اختلال در چرخه قاعدگی
• کاهش میل جنسی، بزرگ شدن بافت سینه مردانه و کوچک شدن بیضه در افراد مردان

علائم سیروز مرتبط با فشار خون پورتال عبارتند از:

• کاهش اشتها
• خستگی
• کاهش وزن ناخواسته
• درد خفیف در سمت راست بالای شکم
• حالت تهوع
• استفراغ
• رگهای بزرگ یا متورم (واریس)

علائم جدی تر سیروز کبدی عبارتند از:

• زردی پوست و چشم (یرقان)
• استفراغ خونی
• سردرگمی
• مشکل در تمرکز یا حافظه
• کبودی یا خونریزی آسان
• پوست بسیار خارش دار
• ادرار تیره تر از حد معمول
• احتباس مایعات (تورم در پاها (ادم)، اتساع شکم (آسیت))
• تب
• طحال بزرگ شده
• پوکی استخوان

دلایل بیماری سیروز کبدی

مصرف زیاد الکل و عفونت ویروس هپاتیت C، دو مورد از شناخته شده ترین علل سیروز کبدی هستند. با این حال، شرایط دیگری وجود دارد که می تواند آسیب کبدی و سیروز را ایجاد کنند.

سیروز کبدی و الکل

مصرف الکل از شایع ترین عوامل بروز سیروز کبدی است که در طول سالیان طولانی تشکیل می شود. میزان الکل مصرفی جهت آسیب به کبد، در فردی به فرد دیگر متفاوت است. برای مثال، خطر ابتلا به سیروز کبدی در زنی با کبدهای سالم که به اندازه یک مرد سالم، الکل مصرف میکند، بیشتر است. کودکان به طور ویژه در معرض آسیب های ناشی از الکل هستند. علاوه براین، برخی افراد به طور ژنتیکی، نسبت به آسیب کبدی ناشی از الکل، استعداد دارند.

سیروز کبدی و هپاتیت

هپاتیت یک اصطلاح کلی به معنای التهاب کبد است. هپاتیت ویروسی است که توسط ویروسی مانند ویروس هپاتیت B یا C ایجاد می شود. هپاتیت C مزمن، یکی از علل شایع سیروز کبدی است. هپاتیت B نیز می تواند باعث سیروز شود. اگر درکنار هر یک از این شرایط، مصرف الکل نیز وجود داشته باشد، خطر ابتلا به سیروز افزایش می یابد.

سیروز کبدی و کبد چرب

بیماری کبد چرب، به خصوص کبدچرب غیر الکلی (NAFLD) وضعیتی است که در آن چربی در کبد تجمع می یابد. کبدچرب غیرالکلی با شرایطی مانند چاقی، کلسترول و تری گلیسیرید خون بالا و دیابت نوع 2 مرتبط هستند.

NAFLD می تواند منجر به التهاب کبد و تشکیل بافت اسکار شود که به آن استئاتوهپاتیت غیر الکلی (NASH) گفته شده و می تواند منجر به سیروز کبدی شود. استئاتوهپاتیت غیر الکلی، معمولاً در افراد چاق، مبتلا به دیابت یا دارای کلسترول و تری گلیسیرید خون بالا هستند، رخ می دهد، بنابراین، متخصصان داروبین توصیه  می کنند که در صورت داشتن این شرایط، وضعیت خود را کنترل کنید.

سیروز کبدی ناشی از شرایط ارثی

برخی از بیماری های ارثی می توانند زخمی در کبد ایجاد کرده و منجر به سیروز شوند. ازجمله این شرایط:

• هموکروماتوز: در این شرایط، بدن آهن را جمع می کند که می تواند به بسیاری از اندام ها از جمله کبد آسیب برساند.
• بیماری ویلسون: در این وضعیت، بافت های بدن مس جمع می کنند.
• گالاکتوزمی: بدن قادر به پردازش گالاکتوز (یک قند) نیست، بنابراین در خون تجمع یافته و می تواند منجر به آسیب کبدی شود.
• فیبروز کیستیک: این بیماری عمدتا ریه ها را تحت تأثیر قرار می دهد، اما می تواند باعث ایجاد زخم در کبد نیز شود.
• کمبود آلفا 1 آنتی تریپسین: این شرایط نیز، می تواند باعث آسیب ریه شود، اما می تواند بر عملکرد کبد نیز تأثیر گذاشته و منجر به سیروز و نارسایی کبد شود.

سایر علل سیروز کبدی

تعدادی دیگر از شرایط پزشکی که منجر به آسیب کبدی می شود می تواند باعث سیروز شود، از جمله:

• برخی از بیماری های خودایمنی: در این بیماری ها، سلول های ایمنی بدن، به کبد حمله کرده و به آن آسیب می رسانند. ازجمه این شرایط می تواند به هپاتیت خود ایمنی، کلانژیت صفراوی اولیه و کلانژیت اسکلروزان اولیه (التهاب و زخم مجاری صفراوی) اشاره کرد
• قرار گرفتن در معرض سموم: باتوجه به اینکه حذف سموم از خون، از وظایف اصلی کبد است، قرار گرفتن طولانی مدت در معرض سموم محیطی مانند آرسنیک می تواند به کبد آسیب برساند و منجر به سیروز شود.
• شیستوزومیازیس: یک بیماری گرمسیری است که به نام بیلارزیازیس نیز شناخته می شود. توسط یک کرم انگلی به نام شیستوزوما ایجاد شده و از حلزون ها به انسان منتقل می شود. این بیماری می تواند به اندام های داخلی از جمله کبد اسیب برساند.
• مصرف برخی داروها: مصرف داروهایی مانند آمیودارون که برای کنترل آریتمی های قلبی استفاده می شود. استامینوفن، برخی آنتی بیوتیک ها و برخی از داروهای ضد افسردگی می توانند منجر به سیروز کبدی شوند.

ریسک فاکتورهای بیماری سیروز کبدی

احتمال ابتلا به سیروز در افرادی که دارای یک یا چند مورد از شرایط زیر هستند، بیشتر است.

• افراد بالای 50 سال
• سوء سابقه مصرف الکل
• سابقه عفونت هپاتیت ویروسی مزمن
• افراد مبتلا به سندرم متابولیک

نحوه تشخیص سیروز کبدی

از آنجایی که علائم سیروز کبدی بلافاصله احساس نمی شود، ممکن است تا زمانی که برای یک چکاپ ساده به پزشک نرفته اید، متوجه آن نشوید. زمانی که که به پزشک مراجعه می کنید، حتما در مورد سابقه پزشکی، مصرف داروها و مصرف الکل با پزشک خود صادق باشید. پس از صحبت با پزشک، ممکن است برای بررسی میزان بزرگی یا حساس بودن کبد، مورد معاینه فیزیکی قرار بگیرید.

درصورتیکه پزشک مشکوک به سیروز باشد، درخواست آزمایش خون می دهد. پزشک متخصص، در نتیجه این آزمایش، علائمی که نشان دهنده اختلال در عملکرد کبد است را بررسی می کند. ازجمله این علائم:

• سطوح بالای برخی از آنزیم های کبدی
• ایجاد بیلی روبین که از متابولیسم هِم تشکیل می شود. آهن هِم از هموگلوبین بدست می آید و در غذاهای حیواناتی مانند مرغ و گوشت قرمز یافت می شود.
• سطوح پایین پروتئین در خون
• تعداد غیرطبیعی گلبول های قرمز خون
• عفونت ویروسی
• آنتی بادی هایی که هنگام ابتلا به بیماری خودایمنی کبدی ظاهر می شوند

علاوه بر این، پزشک ممکن است یک تصویربرداری از شکم مانند MRI یا سونوگرافی انجام دهد. همچنین، در مواردی ممکن است به روشی به نام بیوپسی نیاز داشته باشید که در آن، نمونه ای از بافت کبد را برمی دارند تا میزان آسیب وارد شده را بررسی کرده و علت ابتلا را بشناسند.

مراحل سیروز کبدی

سیروز کبدی به دو مرحه تقسیم می شود که یکی خفیف و دیگری شدید است. درصورتی که این بیماری سریع تشخیص داده شود و فورا برای درمان آن اقدام شود، ممکن است که بتوان شدت آن را به خفیف تغییر داد. مراحل سیروز کبدی عبارت است از:

• سیروز جبران شده: سیروز در این مرحله علامتی ندارد. ممکن است که جای زخم روی کبد ایجاد شده باشد اما، آنقدر پیشرفت نکرده باشد که علائمی را ایجاد کند.
• سیروز جبران نشده: این مرحله بسیار شدید و جدی است اما، در برخی شرایط، اگر علت آن در مراحل ابتدایی تشخیص داده شده باشد، می توان آن را مدیریت کرد. در این مرحله علائمی مانند زردی یا آسیت رخ می دهد.

عوارض سیروز کبدی

عدم درمان یروز کبدی می تواند طیف وسیعی از عوارض را در زندگی ایجاد کند که ازجمله آنها:

• خونریزی عروق خونی بزرگ شده ("واریس") در مری یا معده
• تجمع مایع در حفره شکمی (آسیت)
• عفونت مایع موجود در حفره شکمی (پریتونیت باکتریایی خود به خودی)
• نارسایی کبدی
• اختلال در عملکرد مغز به دلیل سمومی که کبد قادر به حذف آنها نیست (انسفالوپاتی کبدی)
• سرطان اولیه کبد: شایع ترین نوع سرطان ناشی از سیروز، کارسینوم کبدی است
• پوکی استخوان
• مسمومیت عمومی، احساس بیماری و خستگی
• ضعف سیستم ایمنی
• عدم تعادل و کمبود هورمونی
• مشکلات گوارشی، سوء جذب و سوء تغذیه
• اختلال شناختی خفیف و اختلال عملکرد حرکتی
• نارسایی تنفسی (سندرم کبدی ریوی)

روش های درمان سیروز کبدی

همانطور که گفته شد، سیروز شامل زخم های دائمی در کبد است که قابل جبران و درمان نیستند. باوجود اینکه کبد انسان قدرت بالایی در ترمیم سلول های آسیب دیده دارد، اما، زمانی که کبد به مرحله سیروزی می رسد، به این معنی است که سلول های سالم کافی برای ترمیم آسیب ها در کبد وجود ندارد. با این حال، اگر این بیماری زود تشخیص داده شود و برای درمان آن اقدام شود، ممکن است بتوان آن را کنترل کرد.

پزشکان معمولا برای کنترل سیروز کبدی، روش های زیر را در پیش می گیرند:

• مدیریت علت
• رژیم غذایی عمومی و اقدامات سبک زندگی
• غربالگری
• پیوند کبد

درمان علت سیروز کبدی

برخی از داروها می توانند سطوح مختلف انواع بیماری های کبدی را با موفقیت درمان کنند. برخی از این داروها:

• داروهای ضدویروسی: موثر در درمان هپاتیت C مزمن و سرکوب هپاتیت B مزمن
• کورتیکواستروئیدها
• سرکوب کننده های ایمنی
• برخی داروها می توانند اثرات برخی از بیماری های ارثی را معکوس کنند، اما ممکن است فقط علائم بیماری های دیگر را درمان کنند.

افرادی که مبتلا به بیماری کبدی سمی یا الکلی هستند، می توانند با ترک مواد و الکل، درمان شوند. بیماری کبدی غیر الکلی را می توان با مدیریت عوامل متابولیک کلسترول خون، قند خون و اضافه وزن کنترل کرد. برخی از افراد برای کنترل این عوامل، ممکن است به مصرف دارو نیاز داشته باشند که پزشک تجویز می کند.

درمان سیروز کبدی با رژیم غذایی و سبک زندگی

توجه داشته باشید که حتی اگر علت بیماری کبدی شما به دلیل عوامل دیگری باشد، با حذف الکل و داروهای مضر برای کبد، می توان مدت طولانی تری از کبد محافظت کرد. این موضوع درمورد بیماری کبدی غیرالکلی نیز صادق است. پزشکان توصیه می کنند که افراد مبتلا به بیماری های کبدی، با مصرف غذاهای سالم باید به وزن ایده آل برسند.

درمان سیروز کبدی با درمان عوارض آن

زمانی که پزشک سیروز را در شما تشخیص دهد، عوارض جانبی ناشی از آن را نیز در شما بررسی می کند. ازجمله عوارض جانبی این بیماری پرفشاری خون پورتال است که عوارض دیگری اسجاد می کند که هرکدام به درمان های خاصی نیاز دارند. برای درمان این عارضه ممکن است نیاز باشد تا موارد زیر انجام شود:

• بستن ورید خونریزی کننده با یک روش ساده
• انتقال خون برای جایگزینی تعداد سلول های خونی
• دیالیز کلیه
• اکسیژن درمانی
• پاراسنتز و آنتی بیوتیک برای آسیت
• ملین هایی برای جذب و پاکسازی سموم از دستگاه گوارش
• پرتودرمانی یا شیمی درمانی درصورت ابتلا به سرطان کبد

درمان سیروز با پیوند کبد

پزشکان زمانی که متوجه شوند که سلامت و عملکرد پیوند شما رو به کاهش است، پیوند کبد را توصیه می کنند. این پیوند زمانی اتفاق می افتد که دارای نارسایی فعال کبد باشید، سرطان کبد داشته باشید و به درمان بیماری کبدی پاسخ ندهید.

راه های پیشگیری از سیروز

با داشتن یک سبک زندگی سالم، می توان از بروز سیروز کبدی جلوگیری کرد. ازجمله:

• ترک الکل: مصرف زیاد الکل باعث تورم کبد و در طولانی مدت باعث سیروز می شود.
• از خود در برابر هپاتیت محافظت کنید: برای این کار، رابطه جنسی ایمن داشته باشید، از خالکوبی یا سوراخ کردن بدن در محیط های ناپاک خودداری کنید. اگر خالکوبی می کنید، مطمئن شوید که وسایل به درستی استریل شده اند و سوزن ها مشترک نیستند. افرادی که اعتیاد دارند، نسبت به ترک اقدام کرده و از سوزن مشترک برای تزریق مواد مخدر خودداری کنند.
• واکسن هپاتیت دریافت کنید
• رژیم غذایی سالم داشته باشید: تجمع چربی در کبد می تواند باعث استئاتوهپاتیت غیر الکلی (NASH) شده و منجر به سیروز شود. NASH با کلسترول بالا، بیماری عروق کرونر، چاقی و دیابت مرتبط است. برای جلوگیری از این بیماری، رژیم غذایی سالمی را دنبال کنید
• درمورد استاتین ها با پزشک صحبت کنید: این داروها را معمولا پزشکان برای درمان کلسترول بالا تجویز می کنند. آنها همچنین ممکن است از ابتلا به سیروز کبدی در افراد مبتلا به هپاتیت C و هپاتیت B نیز محافظت کنند.
• غربالگری را انجام دهید

جمع بندی

به طورکلی، سیروز کبدی مرحله شدید از بیماری کبدی است که می تواند به دلایل مختلفی مانند استفاده بیش از حد از الکل، عفونت هپاتیت کنترل نشده یا NAFLD درمان نشده. ایجاد شود. این بیماری قابل درمان نیست و فقط می توان با روش هایی مانند تغییر سبک زندگی و رژیم غذایی سالم، فعالیت بدنی، ترک الکل و درمان های پزشکی، آن را کنترل کرد. همچنین، از آنجایی که این بیماری در مراحل اولیه علائمی نداشته و درصورت پیشرفت، علائم شدید بروز پیدا می کند، پیشنهاد می شود که برای تشخیص زودتر این بیماری، به طور دوره ای تحت چکاپ کامل پزشکی قرار بگیرید. به خصوص اگر چاق هستید، دیابت یا فشار خون دارید.