تب دنگی و راه های انتقال آن

تب دنگی چیست؟

تب دنگی یک عفونت ویروسی است که توسط پشه های حامل چهارنوع ویروس دنگی (DENV) ایجاد می شود. به این بیماری تب استخوان شکن نیز گفته می شود و بیشتر در مناطق گرمسیری و نیمه گرمسیری دیده شده است. ویروس های دنگی با ویروس هایی که باعث عفونت نیل غربی و تب زرد می شوند، ارتباط دارد.

تب دنگی از طریق نیش پشه آئدس آلوده به ویروس دنگی به انسان منتقل می شود اما، قابل سرایت مستقیم از فردی به فرد دیگر نیست، مگر زمانی که از مادر باردار به فرزندش منتقل شود. معمولا زمانیکه فرد برای اولین بار دچار عفونت دنگی می شود، علائم خفیفی از عفونت را تجربه می کند. اما، اگر فرد نوع دیگری از عفونت DENV را دریافت کند، خطر بروز عوارض جانبی شدید و حتی از دست دادن جان بیمار افزایش پیدا می کند.

راه های انتقال تب دنگی

عفونت دنگی یک بیماری عفونی است که از راه های مختلفی می تواند منتقل شود که عبارتند از:

انتقال از طریق نیش پشه

ویروس دنگی از طریق نیش پشه های ماده آلوده، به ویژه پشه (آئدس ایجیپتی یا آئدس تب زرد) به انسان منتقل می شود. البته گونه های دیگری از پشه آئدس می توانند به عنوان ناقل ویروس دنگی عمل کنند، اما پشه آئدس تب زرد سهم بیشتری از انتقال را دارد. زمانیکه پشه آئدس از یک فرد آلوده به ویروس دنگی تغذیه کند، ویروس در روده میانی پشه تکثیر می شود و سپس به بافت های ثانویه مانند غدد بزاقی منتشر می شود.

مدت زمانی که از مصرف ویروس توسط پشه تا انتقال واقعی به میزبان جدید طول می کشد را دوره انکوباسیون خارجی (EIP) می نامند. زمانیکه دمای محیط بین 25 تا 28 درجه سانتیگراد باشد، دوره انکوباسیون خارجی حدود 8 تا 12 روز طول می کشد و وقتی که پشه عفونی می شود، می تواند تا پایان عمر خود ناقل ویروس دنگی باشد.

انتقال از انسان به پشه

پشه ها می توانند توسط انسان های آلوده به ویروس دنگی آلوده شوند. افراد آلوده به ویروس دنگی ممکن است دارای علامت باشند یا هیچ نشانه ای از عفونت را نشان ندهند. انتقال ویروس از انسان به پشه ممکن است که تا 2 روز قبل از بروز علائم بیماری و تا روز پس از افع تب، رخ دهد.

هرچه میزان ویروس در خون (ویرمی) انسان زیاد و تب بالا باشد، خطر عفونی شدن پشه نیز بیشتر است و برعکس، هرچه سطح آنتی بادی های اختصاصی دنگی در انسان بالا باشد ، خطر عفونی شدن پشه کمتر می شود. اکثر افراد آلوده به ویروس دنگی، حدود 4 تا 5 روز ویرمیک هستند و ویروس در خون آنها رشد و نمو می کند، اما درحالت کلی، وجود ویروس در خون می تواند تا 12 روز طول بکشد.

انتقال از مادر به فرزند

اصلیترین راه انتقال ویروس دنگی به انسان، ازطریق پشه های ناقل است. اما شواهدی وجود دارد که نشان می دهد ویروس دنگی می تواند از طریق مادر باردار به نوزادش منتقل شود. درصورت ابتلای مادر باردار به عفونت دانگ، احتمال زایمان زودرس، وزن کم نوزاد در هنگام تولد و ناراحتی برای جنین افزایش پیدا می کند.

سایر حالت های انتقال تب دنگی

موارد نادری از انتقال تب دنگی از طریق موارد زیر نیز ثبت شده است:

• فرآورده های خونی
• اهداء خون
• انتقال خون

آیا تب دنگی واگیر دارد؟

اگرچه تب دنگی کمی شبیه به آنفولانزا است، اما مانند آن نمی تواند به طور مستقیم از فردی به فرد دیگر سرایت کند. همانطورکه گفته شد، تنها راه انتقال تب دنگی از انسان به انسان، درصورت باردار بودن فرد آلوده است. زنانی که باردار هستند و به تب دنگی مبتلا هستند، می توانند آن را در دوران بارداری یا زایمان به کودک خود منتقل کنند.

آیا تب دنگی کشنده است؟

تب دنگی در موارد شدید که به آن “تب دنگی هموراژیک” یا “سندرم شوک دنگی” می گویند و درصورت عدم درمان فوری می تواند باعث از دست رفتن جان بیمار شود. در این شرایط ممکن است که فرد دچار آسیب های زیر شود:

• خونریزی شدید
• افت ناگهانی فشار خون (شوک)
• آسیب به ارگان‌های داخلی
• مشکلات تنفسی

علائم تب دنگی

معمولا عفونت های دنگی دارای علائم خاصی نیستند و در عرض یک تا دو هفته بهبود پیدا می کنند. گاهی ممکن است که علائم تب دنگی پس از چهار تا شش روز پس از عفونت شروع شده و تا 10 روز ادامه پیدا کنند. درحالت کلی، برخی از علائم تب دنگی ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• تب ناگهانی و شدید (40 درجه سانتیگراد یا 104 درجه فارنهایت)
• سردردهای شدید
• درد پشت چشم
• درد شدید مفصلی و عضلانی
• خستگی
• حالت تهوع
• استفراغ
• بثورات پوستی که دو تا پنج روز پس از شروع تب ظاهر می شود
• تورم غدد
• کهیر

علائم تب دنگی شدید عبارت است از:

• درد شدید شکم
• استفراغ مداوم
• تنفس سریع و پی در پی
• خونریزی (مانند خونریزی بینی، خونریزی لثه، یا کبودی آسان)
• خستگی
• بی قراری
• خون در استفراغ یا مدفوع
• تشنگی زیاد
• پوست رنگ پریده و سرد
• احساس ضعف

گاهی اوقات ممکن است علائم تب دنگی به قدری خفیف باشد که آن را با آنفولانزا یا سایر عفونت های ویروسی اشتباه بگیرند. احتمال این وضعیت بیشتر در کودکان کم سن و افرادی که برای اولین بار دچار تب دنگی می شوند، بیشتر است. با این حال، مشکلات جدی تری به نام (تب خونریزی دهنده دنگی) هم ممکن است با ابتلا به تب دنگی رخ دهد که اغلب با با علائم زر مشخص می شود:

• تب بالا
• آسیب به لنف و عروق خونی
• خونریزی از بینی و لثه
• بزرگ شدن کبد
• نارسایی سیستم گردش خون

علائم تب خونریزی دهنده دنگی ممکن است به خونریزی شدید، شوک و حتی از دست دادن جان بیمار تبدیل شود که به آن سندرم شوک دنگی (DSS) می گویند. محققان معتقدند، افرادی که دارای سیستم ایمنی ضعیفی هستند یا بیشتر از یکبار دچار عفونت دنگی شده اند، در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به تب خونریزی دهنده دنگی قرار دارند.

علت تب دنگی

تب دنگی از طریق یکی از چهار نوع ویروس دنگی (DENV-1،  DENV-2، DENV-3،  DENV-4) ایجاد شده و توسط نیش پشه آلوده به این ویروس وارد خون انسان می شود و تکثیر پیدا می کند. در ادامه خود ویروس و نوع پاسخ سیستم ایمنی بدن به ویروس می تواند باعث ایجاد احساس بیماری در فرد شود. گاهی ممکن است به دلیل حساسیت به نیش حشرات، علائمی را تجربه کنید و احساس کنید که به تب دنگی مبتلا شده اید. توصیه می شود مطلب مورد نظر در داروبین را مطاعه کنید تا درمورد علائم انواع نیش حشرات آگاه شوید.

افرادی که برای اولین بار دچار تب دنگی می شوند، در طولانی مدت نسبت به ویروس آن ایمن می شوند. اما، این ایمنی تنها برای آن ویروس است و احتمال ابتلا به تب دنگی توسط سه نوع ویروس دیگر وجود دارد.

زمانیکه ویروس دنگی وارد خون می شود، می تواند قسمت هایی از خون را که وظیفه تشکیل لخته خون دارند و به رگ های خونی ساختار می دهند را از بین ببرد. این موضوع درکنار مواد شیمیایی خاصی که سیستم ایمنی بدن ایجاد می کند، ممکن است باعث نشت خون از رگ ها و خونریزی داخلی شده و علائم تهدید کننده زندگی تب دنگی شدید را ایجاد کند.

شیوع تب دنگی در ایران

کشور ایران در سال 1403 با چالش های زیادی را درمورد تب دنگی تجربه کرده است. براساس اخبار و گزارش ها، تاکنون 120 نفر در کشور به تب دنگی مبتلا شده اند که متاسفانه سه نفر از آنها به دلیل شدت تب دنگی، جان خود را از دست داده اند. گزارش های به دست آمده نشان می دهد که بیشترین آمار ابتلا در ایران مربوط به افرادی است که به امارات متحده عربی سفر کرده و در آنجا آلوده به ویروس شده اند.

همچنین، گزارشاتی مبنی بر مشاهده پشه آئدس که ناقل بیماری تب دنگی است، در برخی از استان های کشور ازجمله هرمزگان، بوشهر، سیستان و بلوچستان، مازندران، گیلان و گلستان منتشر شده است. با این حال، خوشبختانه تاکنون گزارشی مبنی بر ابتلای افراد به تب دنگی از طریق این پشه وجود ندارد.

میزان شیوع تب دنگی در جهان

گزارش ها نشان می دهد که سالانه حدود 400 میلیون نفر دچار عفونت دنگی می شوند که تقریبا 96 میلیون نفرد آن منجر به بیماری می شود. این عفونت بیشتر در مناطق گرمسیری و نیمه گرمسیری رخ می دهد که برخی از آنها عبارت است از:

• شبه قاره هند
• جنوب شرقی آسیا
• جنوب چین
• تایوان
• جزایر اقیانوس آرام
• دریای کارائیب (به جز کوبا و جزایر کیمن)
• مکزیک
• آفریقا
• آمریکای مرکزی و جنوبی (به جز شیلی، پاراگوئه و آرژانتین)

بیشترین آمار ابتلا به تب دنگی مربوط به ایالات متحده در افرادی است که در سفر به خارج از کشور به این عفونت مبتلا شده و وارد کشور شده اند. اما، این خطر برای افرادی که در امتداد مرز تگزاس و مکزیک زندگی می کنند و در سایر نقاط جنوب ایالات متحده در حال افزایش است.

عوامل خطر تب دنگی

برخی از عواملی که خطر ابتلا به تب دنگی را افزایش می دهد، عبارت است از:

• گروه سنی 21 تا 40 سال
• زندگی در خوابگاه یا مکان هایی که افراد مهاجر زیادی دارد.
• شهرنشینی با انتقال تب دنگی ازطریق افزایش جمعیت، تحرک انسان، دسترسی به منابع قابل اعتماد آب و ذخیره سازی آب مرتبط است.
• دانش و نگرش یک جامعه درمورد ویروس دنگی و اجرای فعالیت هایی برای کنترل ناقل پایدار
• تغییرات آب و هوایی در مناطق گرمسیری و نیمه گرمسیری، ممکن است ناقلات را با محیط و آب و هوای جدید سازگار کند.

یکی از مهمترین عوامل خطر برای ابتلا به تب دنگی، ابتلای قبلی به عفونت دانگ است. افرادی که بیشتر از یکبار دچار عفونت دنگ می شوند، در معرض خطر زیادی برای ابتلا به تب دانگی شدید هستند.

نحوه تشخیص تب دنگی

تب دنگی را می توان از طریق آزمایش خون تشخیص داد. کادر درمان با دریافت خون فرد مشکوک از سیاهرگ و ارسال آن به ازمایشگاه می تواند نشانه های وجود ویروس در خون را مشاهده کند. حتی ممکن است با این آزمایش نوع ویروس دنگ نیز مشخص شود. همچنین، مسوولان آزمایشگاه می توانند از طریق آزمایش خون، ویروس هایی که شبیه به علائم ویروس دنگ هستند را پیدا کنند.

درمان تب دنگی

به طورکلی، هیچ داروی خاصی برای درمان تب دنگی وجود ندارد. اگر فکر می کنید که ممکن است به تب دنگی دچار شده باشید، می توانید با مشورت با پزشک، از مسکن های دارای استامینوفن استفاده کنید. همچنین، توجه داشته باشید که به هیچ عنوان نباید از آسپرین و داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی مانند ایبوپروفن که خونریزی را بدتر می کنند، استفاده کنید.

کاملا استراحت کنید و مایعات فراوان بنوشید. اگر در 24 ساعت اول پس از کاهش تب وضعیت شما بدتر شد، فورا به بیمارستان بروید تا مورد معاینه قرار بگیرید.

راه های پیشگیری از تب دنگی

بهترین راه برای پیشگیری از ابتلا به تب دنگی، جلوگیری از گزیدگی پشه به خصوص در مناطق گرمسیری است. سازمان بهداشت جهانی در سال2019، برای جلوگیری از ابتلای کودکان 9 تا 16 سال به تب دنگی، واکسنی به نام  Dengvaxia تایید کرد. اما اکنون هیچ واکسنی برای جلوگیری عموم مردم به ابتلا وجود ندارد. میتوان با محافظت از خود، از ابتلا به تب دنگی پیشگیری کرد. برخی از اقدامات عبارتند از:

• استفاده از مواد دافع پشه و حشرات حتی در داخل خانه
• استفاده از لباس های آستین بلند و شلوار بلند و جوراب در خارج از منزل به خصوص در شب ها که پشه ها بیشتر هستند. البته توجه داشته باشید که پشه آئدس در روز فعالیت بیشتری دارد. لذا، تمامی نکات مراقبتی را در طول شبانه روز رعایت کنید
• استفاده از تهویه مطبوع در داخل خانه
• اطمینان از سالم بودن درب و پنجره و درصورت لزوم، استفاده از پشه بند در مکان های خواب بدون تهویه هوا
• مکان هایی را که پشه ها می توانند در آن پرورش پیدا کنند را ازبین ببرید. این مکان ها شامل، سطل ها یا بشکه ها، آب حمام پرندگان، لاستیک های قدیمی که آب باران در آن جمع شده است.همچنین، چاله های کوچکی که آب در آنها جمع می شود را پر کنید.
• در دوران بارداری، تا حد امکان از سفر به مناطقی که تب دنگی در آنجا شایع است خودداری کنید.
• اگر یکی از اعضای خانواده به تب دنگی مبتلا می شود، مراقب خود و سایر اعضا در برابر پشه ناقل باشید زیرا، می تواند عفونت را به دیگر اعضا منتقل کند.

واکسن تب دنگی

پزشکان و پژوهشگران تویه می کنند که تنها درصورتیکه قبلا دچار تب دنگی شده اید، واکسن تب دنگی را دریافت کنید تا اگر در آینده نسخه دیگری از ویروس دنگی را دریافت کردید، خطر ابتلا به تب دنگی شدید کاهش پیدا کند. اما، اگر تاکنون به تب دنگی مبتلا نشده اید، دریافت واکسن دنگی توصیه نمی شود. همانگونه که اگر فردی یکبار به تب دنگی مبتلا شود، احتمال بیشتری برای ابتلا به نسخه دیگر آن دارد، واکسینه شدن قبل از ابتلا به تب دنگی برای اولین بار نیز، می تواند خطر ابتلا به تب دنگی شدید را افزایش دهد.

معمولا کادر درمان برای انجام واکسیناسیون، ابتدا با انجام آزمایش خون، علائم عفونت تب دنگی قبلی را بررسی کرده و درصورت تایید به ابتلا در گذشته، تزریق را انجام می دهد. هرچند که واکسن تب دنگی برای همه در دسترس نیست و تنها واجدان شرایط می توانند آن را دریافت کنند.

کلام آخر

تب دنگی ویروسی است که توسط نیش پشه در طول روز منتقل می شود و بیشتر در مناطق گرمسیری و نیمه گرمسیری جهان رخ می دهد. این بیماری یک بیماری شبه آنفولانزا است که درصورت ابتلا برای اولین بار، می توان آن را با استراحت و مصرف مایعات زیاد درمان کرد. توصیه می شود که درصورت لزوم به مناطقی که شیوع تب دنگی بیشتر است سفر نکنید به خصوص در دوران بارداری. اما اگر مجبور به سفر شدید، حتما نکات پیشگیری کننده از تب دنگی را رعایت کنید. اگر با علائمی شبیه به تب دنگی در خود مواجه شدید، حتما به پزشک مراجعه کرده و از شرایط خود مطلع شوید.