بیماری کلیوی چیست؟
بیماری کلیوی، مجموعه ای از شرایطی است که بر تمیز کردن خون، فیلتر کردن آب اضافی از خون و کمک به کنترل فشار خون تاثیر می گذارد. این بیماری ها همچنین، می توانند بر تولید گلبول های قرمز خون و متابولیسم ویتامین D مورد نیاز برای سلامت استخوان نیز تأثیر بگذارند.
به طورکلی، اکثر انسان ها با دو کلیه در دو طرف ستون فقرات، درست در بالای کمر متولد می شوند. زمانی که، کلیه های یک فرد آسیب می بیند، مواد زائد و مایعات می توانند در بدن جمع شده و باعث تورم در مچ پا، حالت تهوع، ضعف، خواب ضعیف و تنگی نفس شود. درصورت عدم درمان، ممکن است شدت آسیب های کلیوی بیشتر شده و در نهایت از کار بیوفتند که این مشکل بسیار جدی بوده و می تواند زندگی بیمار را به خطر بیاندازد.
عملکرد کلیه های سالم در بدن
کلیه ها یک جفت اندام به اندازه مشت هستند که در پایین قفسه سینه، در هر طرف ستون فقرات قرار دارند. وجود کلیه ها برای داشتن بدنی سالم ضروری است. عملکرد کلیه های سالم در بدن عبارت است از:
- حفظ تعادل آب و مواد معدنی (مانند سدیم، پتاسیم و فسفر) در خون
- حذف مواد زائد از خون، پس از هضم، فعالیت ماهیچه ای و قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی یا داروها. این سموم در مثانه ذخیره می شوند و سپس در حین ادرار خارج می شوند.
- کنترل فشار خون از طریق ساخت رنین
- کمک به ساخت گلبول های قرمز ازطریق ساخت یک ماده شیمیایی به نام اریتروپویتین
- ساخت فرم فعال ویتامین D، برای سلامت استخوان و سایر عملکردهای بدن
- فیلتر تمام خون بدن در هر 30 دقیقه
درصورت ایجاد اختلال در یکی از وظایف اندام های کلیه، ممکن است فرد به بیماری های کلیوی دچار شود. این بیماری ها می توانند منجر به سایر مشکلات سلامتی از جمله استخوان های ضعیف، آسیب عصبی و سوء تغذیه شوند. اگر آسیب های کلیوی با گذشت زمان بدتر شوند، کلیه ها ممکن است به طور کامل از کار بیفتند که در اینصورت، برای اینکه کلیه ها بتوانند عملکرد خود را تا حدودی انجام دهند، نیاز به دیالیز خواهند داشت. دیالیز، درمانی است که خون را با استفاده از دستگاه، تصفیه می کند. این روش نمی تواند بیماری کلیوی را درمان کند، اما می تواند عمر بیمار را طولانی کند.
انواع بیماری های کلیوی
بیماری های کلیوی انواع مختلفی دارند که هرکدام دارای علائم متفاوتی است. برخی از بیماری های کلیوی مزمن بوده و تا آخر عمر با بیمار همراه است و در مقابل، برخی دیگر را می توان با مصرف دارو یا برخی روش های درمانی، برطرف کرد. ازجمله انواع بیماری های کلیوی عبارتند از:
بیماری مزمن کلیوی یا CKD، وضعیتی است که در آن کلیه ها قادر به فیلتر کردن سموم یا مایعات اضافی از خون نیستند. باوجود اینکه شدت این وضعیت در افراد مختلف، متفاوت است اما معمولاً با گذشت زمان بدتر می شود و روش های درمانی آن فقط می تواند پیشرفت آن را کند کند اما، در درمان قطعی بیماری مزمن کلیوی تاثیری ندارد. دیالیز و پیوند کلیه ازجمله روش های درمانی برای بیماری مزمن کلیوی هستند که بسته به پیشرفت بیماری، یکی از آنها انجام می شود.
این بیماری معمولا به دلیل فشار خون بالا ایجاد می شود. زیرا، فشار خون بالا می تواند فشار روی گلومرول ها را افزایش دهد. گلومرول ها رگ های خونی ریز در کلیه ها هستند که خون در آنها تمیز می شود. با گذشت زمان، افزایش فشار به این عروق آسیب رسانده و عملکرد کلیه کاهش پیدا می کنند و به حدی می رسد که کلیه ها دیگر قادر به انجام کار خود به درستی نیستند.
ابتلا به دیابت نیز یکی از دلایل اصلی بیماری مزمن کلیوی است. افزایش سطح قند خون به مرور زمان به رگ های خونی کلیه ها آسیب رسانده و باعث می شود که کلیه ها نتوانند خون را به درستی تمیز کنند. در این زمان، نارسایی کلیوی رخ می دهد زیرا، بدن مملو از سموم می شود.
سنگ کلیه یکی از مشکلات شایع کلیه است. این مشکل زمانی ایجاد می شود که مواد معدنی و سایر مواد موجود در خون، در کلیه ها جمع شوند و توده های جامد و سنگی شکلی را تشکیل دهند. سنگ های کلیه درحالت عادی ازطریق ادرار خارج می شوند که این می تواند بسیار دردناک باشد. اما، بسیار کم اتفاق می افتد که سنگ کلیه باعث ایجاد مشکلات جدی شود.
گلومرولونفریت به التهاب گلومرول ها گفته می شود. گلومرول ها اجزای کوچکی در داخل کلیه هستند که نقش فیلتر خون را برعهده دارند. گلومرولونفریت اغلب خود به خود بهبود پیدا کرده و می تواند به دلایل مختلفی مانند عفونت، مصرف دارو یا ناهنجاری های مادرزادی رخ دهد.
این بیماری یک اختلال ژنتیکی است که منجر به ایجاد کیست های کوچک پر از مایع، در کلیه می شود. بیماری کلیه پلی کیستیک می تواند عملکرد کلیه را مختل کرده و موجب نارسایی کلیه شود. البته توجه داشته باشید که کیست های پلی کیستیک در کلیه با کیست های کلیوی معمولی متفاوت بوده و ضرر خاصی ندارند.
نارسایی کلیه زمانی است که یک یا هر دو کلیه ها قادر به انجام عملکرد خود به تنهایی نباشند. نارسایی کلیه دارای دونوع است. این بیماری گاهی موقتی است و به سرعت (حاد) ایجاد می شود و گاهی یک بیماری مزمن (طولانی مدت) است که به تدریج شدت می یابد. نارسایی کلیه شدیدترین مرحله بیماری کلیوی است که عدم درمان آن منجر به از دست دادن جان بیمار می شود. ازجمله علائم نارسایی کلیه عبارت است از:
- خستگی شدید
- تهوع و استفراغ
- گیجی یا مشکل در تمرکز
- تورم (ادم) به ویژه در اطراف دست ها، مچ پا یا صورت
- کاهش دفعات ادرار کردن
- گرفتگی (اسپاسم عضلانی)
- پوست خشک یا خارش دار
- کاهش اشتهای ضعیف
- احساس طعم فلزی با خوردن غذا
عفونت کلیه یا پیلونفریت نوع خاصی از عفونت دستگاه ادراری (UTI) است که به طور معمول در هر قسمتی از دستگاه ادراری (کلیه ها، حالب ها، مثانه یا مجرای ادرار) رخ می دهد. این بیماری زمانی رخ می دهد که عفونت از مجرای ادرار یا مثانه به سمت کلیه ها حرکت کند. در موارد کمتر، عفونت ممکن است از سایر نقاط بدن، از طریق خون یا پس از جراحی کلیه، به کلیه ها سرایت کند. علائم و نشانه های عفونت کلیه به شرح زیر است:
- تب
- لرز
- حالت تهوع
- استفراغ
- درد در پهلو، پشت، شکم یا کشاله ران
- افزایش تکرر ادرار یا میل به ادرار کردن
- درد یا سوزش هنگام ادرار کردن
- ادرار کدر یا بدبو
- وجود خون در ادرار (ادرار صورتی، قهوه ای یا قرمز)
کیست کلیه که کیست های ساده کلیه نیز نامیده می شوند، کیسه های پر از مایع در داخل کلیه هستند. این کیست ها با بیماری ژنتیکی کلیه پلی کیستیک (PKD) متفاوت است. هنوز علت دقیق ایجاد کیست های ساده کلیه مشخص نیست. با اینحال، این کیست ها ممکن است زمانی ایجاد شوند که آسیب به کلیه ها باعث تجمع مایع در یک منطقه کوچک شده و منجر به تشکیل کیست می شود. کیست کلیه ممکن است تا زمانی که ترکیده، خونریزی کرده یا بزرگتر شود، هیچ علامتی نداشته باشد. با اینحال، برخی از علائم ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- درد پهلو، پشت یا شکم
- افزایش دفعات ادرار
- وجود خون در ادرار (ادرار صورتی، قهوه ای یا قرمز)
هنگامی که سلول های کلیه بدون کنترل رشد کنند، سرطان کلیه اتفاق می افتد. سرطان کلیه دارای انواع مختلفی است که شایع ترین آن کارسینوم سلول کلیه نامیده می شود. کارسینوم سلول انتقالی، تومور ویلمز (نفروبلاستوما) و سارکوم کلیه سایر انواع سرطان کلیه هستند. باوجود اینکه علت دقیق این بیماری کلیوی ناشناخته است، اما عواملی مانند کشیدن سیگار، چاقی، فشارخون و سابقه خانوادگی سرطان کلیه، می توانند خطر ابتلا به این بیماری را افزایش دهند. درحالت کلی، تا زمانی که این بیماری پیشرفت نکند، هیچ علامت خاصی از خود نشان نمی دهد. برخی از نشانه های سرطان کلیه عبارت است از:
- خون در ادرار
- درد در پهلو، پشت یا شکم
- توده یا تورم در پهلوها
- کاهش وزن بی دلیل
- خستگی
- ظاهر رنگ پریده
- از دست دادن اشتها
بیماری های مرتبط با بیماری های کلیوی
بیماری های کلیوی می توانند عوارض یا علائم برخی از بیماری های دیگر باشد. ازجمله بیماری هایی که زمینه ابتلا به بیماری های کلیوی را افزایش می دهند، عبارتند از:
- دیابت: این بیماری یکی از علت های اصلی در ابتلا به نارسایی کلیه است. زیرا، دیابت به عروق خونی کوچک و فیلترهای اندام آسیب رسانده و موجب ایجاد اختلال در پاکسازی خون می شود. در این حالت، بدن نمک و آب از حد معمول را نگه می دارد و مواد زائد بیشتری در سیستم باقی می ماند. همچنین، آسیب عصبی ناشی از این بیماری می تواند باعث برگشت ادرار شود و از طریق فشار یا عفونت به کلیه ها آسیب برساند.
- بی اشتهایی عصبی: افرادی که به این اختلال روانی مبتلا هستند، تصویر واقعی از اندام خود نداشته و برای رسیدن به وزن مناسب از نظر خود، به اندازه کافی غذا نمی خورند. این افراد، حداقل 15 درصد از وزن متناسب خود لاغرتر هستند. این بیماری می تواند منجر به کمبود آب، الکترولیت ها و نمک در بدن شود که می تواند باعث بیماری مزمن کلیوی و در نهایت نارسایی کلیه شود. این امر به ویژه در مورد افرادی که پرخوری و پاکسازی (استفراغ یا استفاده از ملین ها) برای خلاص شدن از شر کالری، صادق است.
- فشارخون بالا: زمانی که شدت جریان خون در بدن زیاد باشد، رگ های خونی، ازجمله رگ های موجود در کلیه ها کشیده و ضعیف می شوند. این عامل باعث می شود که مواد زاید به درستی از بدن دفع نشده و مایع اضافی موجود در رگ های خونی باعث افزایش بیش از حد فشار خون شود. ادامه روند این مشکل می تواند خطراتی را به وجود آورد. با مصرف دارو و تغییر سبک زندگی مانند رژیم غذایی، عادات ورزشی و سطح استرس، می توان این مشکل را برطرف کرد.
- کلسترول بالا: کلسترول می تواند در رگ هایی که خون را به داخل و خارج از کلیه ها حمل می کنند، رسوب کرده و بر عملکرد آنها تأثیر بگذارد. این عامل همچنین احتمال ابتلا به فشار خون بالا و دیابت را افزایش می دهد. با انجام آزمایش خون می توان ابتلا به کلسترول بالا را تشخیص داد.
- لوپوس: زمانی که سیستم ایمنی بدن به کلیه ها حمله کند، نفریت لوپوس نامیده می شود. این بیماری، رگ های خونی کوچکی که مواد زائد را از کلیه و گاهی در کلیه دفع می کنند، دچار التهاب و زخم می کند.
- مولتیپل میلوما: این یک سرطان خون است که درآن، سلول‌های پلاسما (گلبول های سفید خون) که از عفونت محافظت می کنند، در مغز استخوان انباشته می‌شوند. بیش از نیمی از افراد مبتلا به این بیماری، درنهایت به مشکلات کلیوی دچار می شوند.
- سندرم همولیتیک اورمیک: که عفونت های باکتریایی و مصرف برخی داروها، منجر به ابتلا به این بیماری و سپس نارسایی کلیه می شود. این مشکل زمانی اتفاق می افتد که رگ های خونی کوچک در کلیه و سایر اندام ها آسیب ببینند.
- واسکولیت ANCA: این بیماری به عروق خونی کوچک در کلیه ها و اندام ها حمله می کند. این مشکل زمانی اتفاق می افتد که آنتی بادی های بدن، به رگ های خونی وچک در کلیه و سایر اندام ها حمله کند. این مشکل ممکن است باعث ابتلا به خون و پروتئین در ادرار و باعث نارسایی کلیه شود.
- انسداد ادرار: اگر نمی توانید ادرار کنید، این می تواند به این معنی باشد که ادرار پشتیبان شده است و می تواند به کلیه های شما آسیب برساند. این می تواند باعث فشار و منجر به عفونت در کلیه ها و سایر قسمت های بدن شما شود. بزرگ شدن پروستات، سرطان پروستات، سنگ کلیه، سرطان مثانه، لخته شدن خون مجاری ادراری و سرطان روده بزرگ از جمله مواردی هستند که می توانند باعث این مشکل شوند. اگر خیلی کمتر یا بیشتر از حد معمول ادرار می کنید یا اگر در ادرارتان خون می بینید به پزشک مراجعه کنید.
- لخته شدن خون: بسیاری از شرایط هستند که می توانند باعث لخته شدن خون شوند. اما، اختلال خونی - پورپورای ترومبوسیتوپنیک ترومبوتیک - معمولاً با مشکلات کلیوی مرتبط هستند. این باعث ایجاد لخته در رگ های خونی ریز می شود که همچنین می تواند بر مغز و قلب نیز تأثیر بگذارد.
- اسکلرودرمی: گروهی از بیماری های نادر است که ممکن است بافت همبند را سفت کرده و می تواند به رگ های خونی و سایر اندام ها حمله کند. درصورتیکه به کلیه ها حمله کند و مانع کار کردن آنها شود، می توانند اجازه دهند که روتئین از طریق ادرار خارج شود. این مشکل همچنین می تواند باعث افزایش فشار خون و درنتیجه نارسایی کلیه شود.
الکل و بیماری های کلیوی
کلیه ها مسئول فیلتر کردن مواد مضر خون از جمله الکل هستند. مصرف الکل باعث می شود که کلیه ها سخت تر از حالت عادی کار کنند. نوشیدن زیاد الکل می تواند به کلیه ها آسیب جدی وارد کرده و منجر به افت ناگهانی عملکرد کلیه و ابتلا به نارسایی کلیه شود. همچنین، مصرف الکل می تواند احتمال ابتلا به بیماری مزمن کلیوی را افزایش دهد. علاوه براین، این نوشیدنی می تواند خطر ابتلا به فشار خون بالا را که یکی از علل شایع بیماری کلیوی است، افزایش دهد و هورمون های کمک کننده به عملکرد کلیه ها را مختل کند.
شایع ترین علائم بیماری های کلیه
علائم بیماری کلیه می تواند تا زمانی که بیماری شدید نشده است، پنهان بوده و چندان قابل توجه نباشد. علائم زیر، برخی از علائم هشداردهنده ای است که ممکن است در اوایل ابتلا به بیماری کلیوی مشاهده شود:
- خستگی
- مشکل در تمرکز
- مشکل خواب
- کم اشتهایی
- گرفتگی عضلات
- تورم پاها و مچ پا
- پف دور چشم در صبح
- پوست خشک و پوسته پوسته شده
- تکرر ادرار، به خصوص در اواخر شب
علائم شدیدی که می تواند به معنای پیشرفت بیماری کلیوی به نارسایی کلیه باشد عبارتند از:
- حالت تهوع
- استفراغ
- از دست دادن اشتها
- تغییرات در خروجی ادرار
- احتباس ادرار
- کم خونی (کاهش گلبول های قرمز)
- کاهش میل جنسی
- افزایش ناگهانی سطح پتاسیم (هیپرکالمی)
- التهاب پریکارد (کیسه پر از مایع که قلب را می پوشاند)
تشخیص بیماری های کلیوی
زمانی که پزشک احتمال ابتلا به مشکلات کلیوی را در شما تشخیص دهد، با انجام آزمایشاتی اقدام به بررسی عملکرد کلیه ها می کند. این آزمایشات ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- نرخ فیلتراسیون گلومرولی (GFR): این آزمایش میزان عملکرد کلیه ها را اندازه گیری کرده و مرحله بیماری کلیوی را مشخص می کند.
- سونوگرافی یا توموگرافی کامپیوتری (CT) اسکن: سونوگرافی و سی تی اسکن، تصاویر واضحی از کلیه ها و مجاری ادراری ایجاد می کند. این تصاویر به پزشک کمک می کند تا اندازه کلیه ها را بررسی کرده و کوچکی و بزرگی آنها را بررسی کنند. این آزمایش همچنین می تواند هرگونه تومور یا مشکلات ساختاری را نشان دهد.
- بیوپسی کلیه: در طول بیوپسی کلیه، پزشک در حالی که به بیمار آرامبخش یا ماده بیهوشی داده است، تکه کوچکی از بافت را از کلیه برمی دارد. نمونه بافت می تواند به پزشک کمک کند تا نوع بیماری کلیوی و میزان آسیب را تعیین کند.
- آزمایش ادرار: پزشک ممکن است برای آزمایش آلبومین از بیمار نمونه ادرار بگیرد. آلبومین، پروتئینی است که در صورت آسیب کلیه ها، می تواند به ادرار وارد شود.
- آزمایش کراتینین خون: کراتینین یک ماده زائد است. هنگامی که کراتین (مولکول ذخیره شده در ماهیچه) تجزیه می شود، در خون آزاد می شود. اگر کلیه ها به درستی کار نکنند، سطح کراتینین در خون افزایش می یابد.
درمان بیماری های کلیوی
درمان بیماری های کلیوی معمولاً بر کنترل علت اصلی بیماری تمرکز دارد. در این حالت، پزشک کمک می کند تا فشار خون، قند خون و سطح کلسترول خود را بهتر مدیریت کنید. آنها ممکن است از یک یا چند روش زیر برای درمان بیماری کلیوی استفاده کنند.
درمان دارویی بیماری کلیوی
پزشکان بسته به علت ابتلا به بیماری کلیوی، ممکن است داروهای زیر را تجویز کند:
- داروهای فشارخون ازجمله: مهارکننده‌های آنزیم مبدل آنژیوتانسین (ACE) (مانند لیزینوپریل و رامی‌پریل) و مسدودکننده‌های گیرنده آنژیوتانسین (ARBs) (مانند ایربسارتان و اولمزارتان)
- داروهای کاهش کلسترول (مانند سیمواستاتین)
- داروهای تسکین درد و تورم
- داروهای درمان کم خونی
درمان بیماری کلیوی با تغییر سبک زندگی
رژیم غذایی سالم به اندازه مصرف دارو، در درمان مشکلات کلیوی تاثیر دارند. ازجمله مواردی که می تواند به پیشگیری از علل زمینه ای در بیماری کلیوی کمک کند عبارت است از:
- مدیریت دیابت از طریق تزریق انسولین
- محدودیت مصرف غذاهای پر کلسترول
- کاهش مصرف نمک
- دنبال کردن رژیم غذایی سالم برای قلب (مصرف میوه های تازه، سبزیجات، غلات کامل و محصولات لبنی کم چرب)
- اجتناب از مصرف الکل
- ترک سیگار
- انجام ورزش و تمرینات ورزشی
- حفظ وزن متوسط
درمان بیماری کلیوی با دیالیز
دیالیز یک روش مصنوعی برای فیلتر کردن خون است و زمانی استفاده می شود که کلیه ها از کار افتاده یا نزدیک به نارسایی هستند. بسیاری از افراد مبتلا به بیماری کلیوی در مراحل پایانی، باید به طور دائم یا تا زمانی که کلیه اهداکننده پیدا شود، دیالیز شوند. دیالیز دارای دونوع همودیالیز و دیالیز صفاقی است.
- همودیالیز: در همودیالیز، خون از طریق دستگاه خاصی پمپاژ می شود و مواد زائد و مایعات را فیلتر می کند. این نوع از دیالیز را می توان در منزل یا در بیمارستان یا مرکز دیالیز انجام داد. اکثر افراد باید سه جلسه در هفته که هر جلسه 3 تا 5 ساعت طول می کشد، همودیالیز شوند. البته بسته به نظر پزشک، همودیالیز را می توان در جلسات کوتاهتر و مکررتر نیز انجام داد.
- دیالیز صفاقی: در این نوع دیالیز، از صفاق (غشایی که دیواره شکم را می پوشاند) به جای کلیه استفاده می شود. در این حالت، لوله ای کاشته شده و شکم با مایعی به نام دیالیز پر می شود. مواد زائد خون از صفاق به دیالیز جریان یافته و درنهایت ماده دیالیز از شکم تخلیه می شود. دیالیز صفاقی به دوصورت انجام می شود: دیالیز صفاقی سرپایی مداوم: که در آن شکم چندین بار در طول روز پر و تخلیه می شود. دیالیز صفاقی مداوم به کمک چرخه: که از دستگاهی برای جریان مایع در داخل و خارج شکم در شب، درحالت خواب استفاده می شود.
جمع بندی
همانطور که گفته شد، بیماری های کلیوی با سایر بیماری ها ارتباط داشته و درصورت ابتلا به یکی از بیماری های مرتبط، احتمال ابتلا به بیماری های کیوی نیز وجود دارد. از اینرو، متخصصان داروبین توصیه می کنند که در صورت ابتلا به یکی از بیماری های مرتبط یا داشتن علائم این بیماری، به پزشک متخصص یا پزشک عمومی مراجعه کرده و نسبت به معاینه و تشخیص آن توسط پزشک اقدام نمایید.
