رحم، واژن، لوله های فالوپ و تخمدان ها، سیستم و دستگاه تناسلی زنان را تشکیل می دهند. لوله های فالوپ و تخمدان ها در اطراف رحم قرار گرفته اند و به دلیل نزدیکی این اندام ها به هم، زمانی که بانوان در قسمت لگن خود احساس ناراحتی و درد کنند، شخصا نمی توانند تشخیص دهند که این درد مربوط به چه قسمتی از دستگاه تناسلی است و باید حتما تحت معاینه یا آزمایش تخصصی قرار بگیرند.
از آنجایی که برخی از بیماری های رحمی بسیار خطرناک و جدی هستند و ممکن است جان بیمار را به خطر بیاندازند، به هیچ عنوان نسبت به علائم بیماری های رحم بی توجهی نکنید و حتما به پزشک مراجعه کرده و علت آن را پیگیری کنید.
ساختار رحم زنان
رحم یا زهدان، اندام گلابی شکل توخالی و عضلانی است که در لگن، بین مثانه و رکتوم زنان قرار داشته و در قاعدگی، بارداری و زایمان آنها نقش دارد.
این اندام دارای سه لایه متمایز است که درکنار هم، دیواره رحم را تشکیل می دهند. این لایه ها از بیرونی ترین تا درونی ترین لایه عبارت است از:
- پریمتریوم (Perimetrium): لایه بیرونی غشاء خونابی است که نقش محافظ را ایفا می کند. این لایه از سلول های اپیتلیال ساخته شده و برای کاهش اصطکاک، مایع روان کننده ای ترشح می کند.این لایه، بخشی از صفاق (لایه نازک پوشاننده حفره های شکم و ارگان ها آن) نیز می باشد.
- میومتریوم (Myometrium): لایه میانی دیواره رحم است که از ماهیچه های صاف ساخته شده است.
- آندومتر (Endometrium): پوشش داخلی دیواره رحم که در طول یک ماه ایجاد می شود و در صورت عدم بارداری ریزش کرده و موجب قاعدگی می شود
خود رحم دارای 4 بخش اصلی است که عبارت است از:
- فوندوس (Fundus): ناحیه منحنی وسیع در بالا و وسیع ترین قسمت اندام که به لوله های فالوپ متصل می شود.
- بدنه رحم (Corpus): قسمت اصلی رحم که مستقیماً از سطح لوله های فالوپ شروع می شود و به سمت پایین ادامه می یابد و به طور فزاینده ای باریک تر می شود.
- ایستموس (Isthmus): قسمت باریک در زیر رحم
- دهانه رحم (Cervix): انتهایی ترین قسمت باریک شده در پایین ترین نقطه رحم که شبیه یک کانال، رحم و واژن را به هم وصل کرده و به داخل واژن باز می شود.
رحم درحالت عادی به اندازه یک سیب است اما در دوران بارداری می تواند تا اندازه یک هندوانه بزرگ شود. علاوه بر بارداری، شرایط دیگری مانند بیماری های رحمی، می توانند موجب بزرگ شدن رحم شوند. در این مطلب از داروبین، تمامی بیماری های رحم ارائه شده است.
انواع بیماری های رحم
شرایطی که موجب ناراحتی یا احساس درد در دستگاه تناسلی زنان می شود، ممکن است مربوط به یکی از مشکلات رحمی باشد. برخی از علائم رایج در مشکلات رحمی شامل: خونریزی غیر طبیعی یا شدید واژن، سیکل قاعدگی نامنظم، ترشحات غیر طبیعی واژن، درد لگن؛ پایین شکم یا ناحیه رکتوم، افزایش دردهای قاعدگی، افزایش ادرار، درد هنگام مقاربت، خونریزی بعد از مقاربت، قاعدگی طولانی مدت، تورم شکم، یبوست؛ ناراحتی در حین اجابت مزاج، عفونت های مکرر مثانه، خستگی و تب می شود.
به دلیل تشابه علائم بیماری های رحمی، مراجعه به پزشک متخصص درهنگام بروز یکی از علائم، جزو ضروری ترین کارها برای تشخیص نوع مریضی رحم است. بیماری های رحم عبارت است از:
گاهی اوقات در روند شکل گیری رحم در دوران جنینی، تغییراتی رخ می دهد که باعث می شود تا شکل و ساختار رحم، با حالت نرمال آن متفاوت باشد. در بیشتر مواقع، این ناهنجاری ها تاثیر منفی در دوران بلوغ و بارداری زنان ندارد. اما، گاهی ممکن است این خانوم ها با مشکلاتی ازجمله قاعدگی های نامنظم، دردهای لگنی در بلوغ، سقط مکرر جنین، زایمان زودرس یا رشد غیرطبیعی جنین و.. مواجه شوند. برخی از مشکلات مادرزادی رحم شامل موارد زیر است:
- رحم سپتوم (Septate uterus): رحم سپتوم، یک تیغه یا دیواره عضلانی از بافت فیبر است که از وسط حفره رحم به پایین می رود. برخی از سپتوم ها به صورت کامل تا دهانه رحم کشیده شده اند و دو طرف یک رحم را از هم جدا کرده اند و برخی کوتاه ترهستند. خانوم هایی که دارای رحم سپتوم هستند هم، دارای یک واژن و یک دهانه رحم هستند.
- رحم دو شاخ (Bicornuate uterus): دراین مشکل، رحم به جای اینکه به شکل طبیعی خود یعنی گلابی باشد، به صورت قلب بوده و باعث شده است که رحم دارای دو حفره جداگانه باشد. با اینحال، در این وضعیت هم، بیمار دارای یک واژن و یک دهانه رحم است. زنان مبتلا به رحم دوشاخ، در معرض خطر سقط، زایمان زودرس و رشد غیر طبیعی جنین، مانند رشد عرضی، قرار دارند.
- رحم دوتایی (Didelphys uterus): این بیماری بسیار نادر است. در این اختلال، رحم فرد دو حفره رحمی و دهانه رحم جداگانه است. این نوع رحم عارضه خاصی ایجاد نکرده و ممکن است، زنانی که چند بارداری را تجربه کرده اند، هربار، یکی از رحم های آنها بارور شود.
- رحم تک شاخ ( Unicornate uterus): دراین مشکل، رحم کوچکتر از حد طبیعی بوده و تنها یک لوله فالوپ دارد. گاهی ممکن است که یک لوله رحمی مسدود در قسمتی که حفره تشکیل نشده است، وجود داشته باشد اما این لوله در باروری نقشی ندارد. این اختلال، خطر سقط جنین، زایمان خارج رحمی، زایمان زودرس و حاملگی در شاخ فرعی را افزایش می دهد.
زمانی که رحم، خارج از دوره طبیعی ماهانه خود خونریزی کند، به آن خونریزی غیرطبیعی رحم یا خونریزی بدون تخمک گذاری می گویند. خانوم هایی که دچارخونریزی غیرطبیعی رحم می شوند، ممکن است سیکل قاعدگی سنگین تر یا طولانی تر از حد معمول داشته باشند.
چرخه قاعدگی دارای طیف گسترده ای از شرایط است که طبیعی بودن آن در زنان مختلف، متفاوت است. اما، زمانی که پریودی در هر ماه برای زنان مشکل ایجاد کند و توانایی انجام فعالیت ها و کارهای روزمره را از آنها بگیرد، دیگر طبیعی نیست و باید به پزشک مراجعه شود. برخی از خونریزی های غیر طبیعی که جزوی از بیماری های رحم هستند، عبارت اند از:
- منوراژی: خونریزی غیرطبیعی شدید (بیش از 80 سی سی) یا طولانی مدت در سیکل قاعدگی
- هیپومنوره: شرایطی که میزان خونریزی از حالت طبیعی کمتر و خفیف تر باشد. این وضعیت معمولا برای زنانی که قرص های ضدبارداری مصرف می کنند، رخ می دهد.
- متروراژی: لکه بینی یا خونریزی در بین سیکل های قاعدگی
- الیگومنوره: در این اختلال، خونریزی زنان درطول چرخه قاعدگی بسیار کم و غیرطبیعی است و فاصله دو چرخه قاعدگی در آنها بیش از 35 روز طول می کشد.
- پلی منور: شرایطی که در آن، چرخه قاعدگی کمتر از 21 روز طول می کشد.
از دیگر بیماری های رحمی، سرطان رحم است و زمانی اتفاق می افتد که سلول های رحم به صورت غیر طبیعی و خارج از کنترل رشد می کنند. سرطان آندومتر و سارکوم رحم، دو نوع اصلی از سرطان رحم هستند که آندومتر، شکل شایع تر و سارکوم، شکل نادرتر در زنان هستند.
تمامی زنان، تازمانی که رحم دارند، در معرض خطر ابتلا به سرطان رحم نیز هستند و خطر آن با افزایش سن، بیشتر می شود. این بیماری دربیشتر موارد، در زنانی که نزدیک به دوره یائسگی هستند یا آن را گذرانده اند، اتفاق می افتد.
- آندومتریوز
آندومتریوز شرایطی است که در آن، یک بافت مشابه با پوشش داخلی رحم، در خارج از رحم شروع به رشد کردن می کند. این بافت می تواند روی تخمدان ها، پشت رحم، روده ها، روی مثانه یا در موارد نادر روی سایر قسمت های بدن رشد کند. این بافت نادرست می تواند موجب درد لگن، کمر یا شکم شده و ناباروری و قاعدگی های سنگین را ایجاد کند. برخی از زنان مبتلا به اندومتریوز، هیچ علامت خاصی نداشته و تنها زمانی که دچار مشکل در بارداری شدند، متوجه آن می شوند.
- سارکوم
وضعیتی که در آن، سلول های بدخیم سرطانی، در ماهیچه های رحم (میومتر) یا سایر بافت های حمایت کننده رحم تشکیل می شوند. این بیماری در مقایسه با سایر بیماری های رحم، نادرتر است و شیوع کمتری دارد. این بیماری اغلب دارای علائمی شامل خونریزی غیر معمول، درد و احساس سیری است و جراحی، پرتودرمانی، شیمی درمانی یا هورمون درمانی، ازجمله روش های درمان آن هستند.
پولیپ رحم یکی از شایع ترین بیماری های رحم است که در آن، توده های های غیر سرطان و عمدتا خوش خیمی، در دیواره های درونی و دهانه رحم رشد می کنند. این بیماری که به پولیپ آندومتر نیز شناخته می شود، در میان زنان 40 تا 50 سال شیوع بیشتری داشته و عاملی برای خونریزی های غیرطبیعی دستگاه تناسلی زنان است که اکثرا خوش خیم و غیر سرطانی هستند.
چسبندگی رحم یا سندرم آشرمن، وضعیتی است که در آن، به دلیل آسیب یا عفونت آندومتر، بین دیواره های داخلی رحم بافت اسکار تشکیل شده و باعث از بین رفتن مخاط دیواره رحم و چسبیدن دیواره جلویی و پشتی رحم به هم می شود. شدت چسبندگی های رحم، از ضعیف، خفیف و شدید متفاوت است. این بیماری رحمی می تواند مشکل ساز شده و باعث شود که قسمت هایی از بدن که به طور معمول به یکدیگر متصل نیستند، به هم بچسبند. به عنوان مثال، ممکن است روده به رحم متصل شود یا لوله فالوپ به تخمدان بچسبد. باتوجه به اینکه بافت اسکار بسیار سخت و بدون انعطاف و کشسانی است، چسبندگی رحم می تواند باعث ایجاد درد و اختلال در حرکت طبیعی اندام های لگنی شود.
وضعیتی که در آن، ماهیچه ها و رباط های لگنی که وظیفه نگهداری از رحم را را دارند، ضعیف شده و باعث افتادگی رحم یا پرولاپس می شود. ازشایعترین علائم این بیماری عبارت است از: احساس نیاز فوری به ادرار کردن، تکرر ادرار و درد در حین یا بعد از رابطه جنسی.
لوله های رحم که به آن فالوپ نیز گفته می شود، نوعی راه ارتباطی بین تخمدان و رحم هستند. لوله های فالوپ آسیب دیده یا مسدود شده، یکی از علل شایع در ناباروری زنان است، زیرا داخل این لوله ها، لقاح صورت می گیرد. این بیماری رحمی ممکن است در اثر بیماری التهابی لگن، اندومتریوز، جراحی های قبلی، حاملگی خارج از رحم یا بستن لوله ها ایجاد شود. اکثر زنان دارای لوله های فالوپ آسیب دیده یا مسدود شده، هیچ علامتی را تجربه نمی کنند.
رحم واژگون، یکی از مشکلات نادر اما جدی در رحم است که پس از زایمان اتفاق می افتد. در این بیماری، رحم برعکس شده و قسمت بالای رحم (فوندوس) به سمت گردن رحم پایین آمده و گاهی از واژن خارج می شود. این عارضه ممکن است به صورت کامل یا ناقص اتفاق بیوفتد. این بیماری نادر، درصورتیکه تشخیص داده نشود، می تواند باعث خونریزی های شدید و تهدید کننده زندگی باشد.
فیبروم رحم شایع ترین تومور غیرسرطانی در زنان نزریک به سنین باروری است. فیبروم ها از سلول های ماهیچه ای و سایر بافت هایی ساخته شده اند که در داخل و اطراف دیواره رحم یا رحم رشد می کنند. علت این بیماری ناشناخته بوده و ممکن است علامت خاصی نداشته باشد. با اینحال، برخی از علائم آن شامل:
- پریودهای سنگین یا دردناک یا خونریزی بین دوره ها
- احساس «پری» در قسمت پایین شکم
- ادرار کردن زیاد
- درد هنگام رابطه جنسی
- درد پایین کمر
- مشکلات باروری، مانند ناباروری، سقط جنین های متعدد یا زایمان زودرس
دهمین مورد از مشکلات رحمی که شیوع ان در بین زنان بسیار زیاد است، عفونت رحم می باشد. این مشکل می تواند زنان و دختران را در هر سنی درگیر کند، عفونت رحم است. داخل رحم زنان و دختران، فضای مناسبی برای رشد ویروس ها و باکتری ها است. این بیماری که ناشی از التهاب پوشش داخلی رحم است، به آندومتریت (endometritis) شناخته می شود. این بیماری درصورت تشخیص و درمان به موقع، خطر جدی برای سلامتی ایجاد نمی کند. اما، اگر به علائم عفونت های رحمی توجه نشود و برای اقدامی برای درمان صورت نگیرد، این عفونت به جریان خون وارد شده و می تواند باعث اختلال در سایر قسمت و اندام های بدن شود. برخی از علائم آندومتریت عبارت است از:
- درد لگن یا شکم
- تب و لرز
- خستگی
- خونریزی یا ترشحات غیرعادی واژن
- یبوست
- سبز رنگ بودن ترشحات
- ترشحات بدبو
- درد درهنگام رابطه جنسی
جمع بندی
رحم می تواند تحت تأثیر شرایط مختلفی مانند نحوه شکل گیری، عفونت، تغییرات هورمونی، اسکار یا رشد غیرطبیعی بافت ها قرار گرفته و مشکلاتی را در رحم ایجاد کند. علائم مشکلات و بیماری های رحم در بیشتر مواقع مشابه بوده و شامل درد، خونریزی غیرمعمول و تکرر ادرار می شود. همین تشابه علائم باعث دشواری در تشخیص نوع بیماری رحمی می شود. در بیشتر مواقع، بیماری های رحم را می توان از طریق معاینات فیزیکی، تست های آزمایشگاهی و اسکن تصویربرداری تشخیص داده و به وسیله دارو، هورمون ها، آمبولیزاسیون و جراحی، درمان کرد.
بنابراین، داروبین به تمامی زنان و دختران توصیه می کند که درهنگام مشاهده برخی از علائم بیماری های رحمی مانند درد زیر شکم یا لگن، خونریزی غیر عادی و...، فورا به پزشک متخصص مراجعه کنند. حتی بهتر است، زنانی که ازدواج کرده اند یا تجربه زایمان داشته اند، به صورت دوره ای و مرتب به پزشک متخصص مراجعه کرده و وضعیت رحم خود را بررسی کنند تا از ابتلا به برخی بیماری ها جلوگیری کرده یا سریعا متوجه آن بشوند.
