چگونه از افکار مزاحم و منفی خلاص شویم؟

افکار مزاحم یا ناخواسته چیست؟

افکار آزاردهنده، خشن، غیرقابل قبول یا نفرت انگیزی که به صورت ناگهانی و ناخواسته در ذهن انسان نقش می بندند، افکار مزاحم یا ناخواسته گفته می شود. این افکار تا زمانی که فقط در حد فکر باشند، ضرری ندارند، اما درصورتی که فرد به عملی کردن این افکار منفی پروبال دهند، بسیار خطرناک است. افکار مزاحمی که در ذهن افراد خطور می کند، موضوعات مختلفی دارد اما، ماهیت همه آنها آزاردهنده است.  

انواع افکار مزاحم

افکار مزاحم ناخواسته اشکال متفاوتی داشته و بیشتر در موضوعات زیر نمود پیدا می کنند:

افکار مزاحم جنسی

صرف نظر از جنسیت، داشتن افکار جنسی اغلب طبیعی است. اما، زمانی که این افکار ناراحت کننده و غیرطبیعی باشند، احتمالا سخت تلاش می کنید تا آنها را از خود دور کنید. برخی از افکار جنسی مزاحمی که ممکن است در ذهن افراد بچرخد شامل:

• ترس از گرایش جنسی به هم جنس
• ترس از گرایش جنسی به نوزادان
• ترس از گرایش جنسی به خود
• ترس از گرایش خشونت جنسی

این ها افکاری هستند که احساس شرم و ترس از انجام آنها در واقعیت را در فرد ایجاد می کنند. زیرا، فرد تصور می کند که اگر یکی از این افکار واقعیت داشته باشند، باعث گوشه گیری و حتی طرد شدن فرد از جامعه می شود. متخصصان داروبین توصیه می کنند که در هنگام ظهور این افکار، به خودتان یادآوری کنید که این افکار گذارا بوده و به هیچ وجه تعریف کننده شخصیت شما نیستند. همچنین، با خودشناسی می توان علت افکار مزاحم و ناخواسته را پیدا کرد و با زوایای پنهانی درون افراد آشنا شد.

افکار مزاحم خشونت آمیز

افکار مزاحم و منفی شما می تواند تیره و خشونت آمیز مثل صدمه زدن به دیگری یا خودتان باشد. اغلب آنها افکار تکراری و بی ضرری هستند که شما نیت انجام آنها را ندارید و حتی نمی خواهید آنها را در ذهن خود داشته باشید. این افکار معمولا با مرور زمان برطرف می شوند. اما، اگر متوجه شدید که درصدد عمل به افکار خشونت آمیز خود هستید، نیازمند کمک حرفه ای برای مدیریت عواطفتان می باشید. بنابراین، به یک پزشک یا درمان گر مراجعه کنید. برخی از رایج ترین افکار خوشونت آمیز مزاحم عبارتند از:

• آسیب رساندن به اعضای خانواده و نزدیکان
• آسیب رساندن با استفاده از ابزارهایی مانند چاقو
• مسموم کردن دیگران با استفاده از غذا
• افکار ارتکاب به قتل
• افکار ناخواسته خودکشی

افکار مزاحم منفی

زمانی که کارها مطابق برنامه پیش نمی رود، ممکن است شما خودتان را یک "بازنده" تلقی کنید یا احساس کنید که به قدر کافی خوب نیستید. این افکار باید با تغییر وضعیت شما ازبین بروند، اما در صورت داشتن افسردگی یا اضطراب، می توانند طاقت فرسا شوند. توصیه می شود که با یک متخصص سلامت روان در مورد چگونگی پاکسازی ذهن از افکار منفی و مزاحم صحبت کنید.

افکار مزاحم مذهبی

دین و مذهب ما می تواند روی افکار  و احساسات ما تاثیر بگذارد و باعث ایجاد افکار مذهبی وسواسی شوند. معمولا افرادی که دارای افکار مذهبی وسواسی هستند، نشانه هایی دارند که برخی از آنها عبارتند از:

• ترس از جهنم به دلیل کارهای اشتباهی که با دستورات خدا متناقض است.
• ترس از دست دادن رابطه با خدا و اعتقادات مذهبی خود
• ترس از کم بودن اعتقادات مذهبی خود
• افکار منفی که با رفتن به اماکن مذهبی ایجاد می شوند.

داشتن جدال درونی و بررسی میزان اعتقادات فردی را نمی توان افکار منفی و مزاحم دانست. زیرا، هر فردی باید در طول زندگی، میزان اعتقادات و آگاهی های خود را بررسی کرده و سعی در افزایش آن ها کند. اما، گاهی ممکن است که افراد طی این دوره، گرفتار افکار بیهوده و مزاحمی شوند که در واقعیت با اعتقادات منافات داشته باشند. توصیه می شود که این نوع از افکار مزاحم و ناخواسته را با خواندن کتاب های با ارزش و صحبت با عالمان دینی، از خود دور کنید.

افکار مزاحم عاطفی

فردی که در رابطه احساسی خود عزت نفس پایینی دارد و به احساسات او در رابطه توجهی نمی شود، معمولا دچار افکار مزاحم و منفی می شود. افکار منفی و مزاحم عاطفی بیشتر در زوج ها دیده می شود، اما می توان آن را در روابط دوستانه هم دید. برخی از افکار مزاحم عاطفی عبارت است از:

• احساس شک به میزان وفاداری شریک عاطفی
• اطمینان یافتن دائمی از وفاداری شریک عاطفی
• زیرنظر گرفتن و عیب یابی کردن احساسات عاطفی خود به شریک عاطفی و برعکس

این افکار مزاحم ناگهانی بسیار آزاردهنده هستند و فرصت لذت از زندگی و همراهی با شریک عاطفی و دوستان صمیمی را از فرد می گیرد. زمانی که این افکار به سراغتان می آید، خودتان را سرگرم کارهای مورد علاقه کرده و سعی کنید که از شر آنها خلاص شوید. زیرا، پروبال دادن به اینگونه افکار موجب واقعی شدن آنها در واقعیت می شود. توصیه می شود که با خواندن کتاب و درصورت نیاز با مراجعه به مشاور، عزت نفس خود را بالا ببرید تا بتوانید بر افکار مزاحمی که در رابطه ایجاد می شوند، مقابله کنید.

افکار مزاحم عجیب

ممکن است شما دارای افکار عجیب و غریب و پارانوئید باشید که در اصل افکار بیهوده ای می باشند. معمولا کنترلی بر روی آنها ندارید و در اکثر اوقات مفهوم و ارتباطی با زندگی شما ندارند. بهتر است که آنها را شخصی تلقی نکرده و به آنها توجه نکنید. اما اگر برای مدت طولانی ادامه دارند یا دوره هایی از آن را تجربه کرده اید، با پزشک خود صحبت کنید تا با بررسی علائم شما، احتمال ابتلا به اختلال روانی زمینه ای را بررسی کند.

علت افکار مزاحم و منفی

مطمئنا برای افکار مزاحم و تکرار شونده ای (نشخوار ذهنی) که باعث ناخوشی و ناراحتی در زندگی می شوند و لذت بردن از زندگی را از انسان سلب می کنند، باید علتی وجود داشته باشد. برخی از افراد معتقدند که افکار مزاحم و منفی ریشه در ضمر ناخودآگاه انسان دارد. به این معنی که این افکار در اعماق ذهن انسان جای داشته و منتظر فرصتی برای تبدیل شدن به واقعیت هستند. این فرضیه بسیار ناراحت کننده است که فرد فکر کند که افکار منفی و مزاحم او ناشی از تمایلات مخفی اوست. با این حال، این نظریه هیچ دلیل منطقی ندارد و نمی توان آن را علت اصلی افکار مزاحم تکرار شونده (نشخوار ذهنی) دانست. برخی از دلایلی که می توانند باعث ایجاد افکار منفی و مزاحم شوند، عبارتند از:

• ترس از آینده: فکر کردن درمورد آینده ای که از آن خبر نداریم می تواند تا حد زیادی افکار مزاحم و منفی را به ذهن انسان وارد کند. این افکار می توانند زندگی عادی فرد را تحت تاثیر قرار داده و فرصت لذت بردن از حال را از او بگیرد. باوجود اینکه فرد می داند این افکار غیرمنطقی است اما توانایی مقابله با آنها را ندارد.
• اضطراب از زمان حال: ترس از زمان حال به اندازه ترس از آینده می تواند باعث هجوم افکار منفی و مزاحم شود. نگرانی از اینکه آیا در را قفل کرده ام یا زیر گاز را خاموش کرده ام، می تواند روح و روان فرد را آزار دهد. حتی گاهی ممکن است فرد تصور کند که چیزی را نمی داند چیست، فراموش کرده است.
• پشیمانی از گذشته: ممکن است که ریشه افکار منفی در مواردی به این دلیل باشد. رازهایی که فرد از فاش شدن آن نگران است، باعث می شود که افکار منفی به ذهن فرد هجوم آورده و باعث عدم لذت از زندگی شود.
• OCD یا اختلال وسواس فکری – عملی: افرادی که دچار این نوع اختلال روانی هستند، به صورت وسواسی بعضی از کارها را تکرار می کنند. این اختلال می تواند باعث بروز افکار مزاحم تکرار شونده یا نشخوار ذهنی شود.
• PTSD یا اختلال استرس پس از سانحه: این اختلال نیز یکی از انواع اختلالات روانی است که پس از یک حادثه در فرد ایجاد می شود.
• آسیب مغزی یا زوال عقل: دیده شده است  افرادی که به زوال عقل مبتلا هستند، با افکار مزاحم بیشتری درگیر می شوند.

توصیه می شود که اگر هجوم افکار مزاحم و منفی در شما زیاد اتفاق می افتد، احساس ترس و شرمندگی نکرده و سعی در مخفی کردن آنها نداشته باشید. بهتر است که ترس ها و افکار خود را با یک فرد مورد اعتماد یا مشاور در میان بگذارید.

چگونه افکار منفی را از خود دور کنیم؟

اکثر افکار مزاحم در پایان روز، فقط یک "تفکر" هستند و به معنی قصد انجام دادن کارهای آزاردهنده موجود در تفکراتتان نیست. اما، اگر از وجود این افکار مزاحم ناخواسته و تکرار شوند آزرده اید، می توانید با راه های رهایی از افکار مزاحم و منفی از شدت و تکرر آن بکاهید.

• خودتان را بشناسید و تمرین خودآگاهی کنید
• افکارتان را شناسایی کنید و برچسب بزنید-افکار مزاحمی که توانایی کنترل آنها را ندارید.
• به جای تلاش برای دور کردن افکار، اجازه دهید که در فکرتان معلق بمانند
• سعی کنید که افکارتان را با افکار مثبت جایگزین کنید
• بپذیرید که در نهایت گذرا هستند و خود به خود از بین می روند
• زمانی که دچار افکار منفی و نشخوار ذهنی شدید، آنها را یادداشت کنید
• به خودتان زمان بدهید تا محو شوند
• خودتان را برای بازگشت افکار ناخواسته آماده کنید
• هنگام هجوم افکار، به کاری که مشغولش بودید، ادامه دهید
• خواب خود را تنظیم کنید. خواب خوب و کافی توانایی فرد در برابر کنترل احساسات را افزایش می دهد.

کارهایی که نباید برای رهایی از افکار منفی انجام دهید:

• به افکار تصادفی و تکراری عمل کنید یا درگیر آنها شوید
• از خودتان بپرسید که چرا این افکار را دارید
• به دنبال معنی در آنها بگردید
• آنها را سرکوب کنید. درصورت انجام این کار بیشتر روی افکار متمرکز می شوید

شاید این کارها در ابتدا دشوار باشد اما حساس نبودن به افکار مزاحم با مرور زمان، می تواند از تاثیر عاطفی آنها بر شما بکاهد و به شما کمک کند که به طور موثرتری کنترل افکار منفی را در دست بگیرید.

اختلالات احتمالی سلامت روان که باید مراقب آنها بود

برخی از اختلالات روانی، ضرر خاصی برای بیمار ندارند و بیمار با کنترل آنها می تواند به زندگی عادی خود ادامه دهد. اما، گاهی اوقات، این اختلالات بی ضرر، عود کرده و منجر به انجام کارهای غیرمنطقی و عجیب می شود که در این صورت باید اقدام به درمان آنها کرد. برخی از این اختلالات عبارت است از:

• افکار مزاحم ناخواسته: گاها افکار از مرز مزاحم بودن عبور می کنند و شخص برای تکرار آنها تمایل دارد. افکار ناخواسته و تکراری می تواند نشانه ای از OCD باشد. در اختلال اضطراب، شما دارای افکار مکرر و ناخواسته ای هستید که قابل کنترل نیستند. همچنین، ممکن است تمایل داشته باشید که رفتارها یا اعمال خاصی را بارها و بارها تکرار کنید. یکی از این افکار مزاحم، تفکراتی درمورد میکروب ها و آلودگی ها است که باعث می شود فرد به طور ناخواسته، عمل تمیز کردن را به صورت غیرطبیعی تکرار کند.

• افکار هذیانی: مثل فکر کردن به اینکه شخصی مدام در حال تماشای شماست یا قصد آسیب زدن به شما را دارد. این افکار می تواند نشانه ای از طیف های اسکیزوفرنی یا اختلال دوقطبی باشد. اگر چنین افکاری دارید، با یک روان پزشک برای تشخیص و درمان سریع آن مشورت کنید.

درمان افکار مزاحم

ممکن است زمانی که مشغول لذت بردن از تعطیلات خود هستید، افکار مزاحمی به ذهنتان هجوم بیاورد و باعث برهم زدن خوشی های شما شود. اگر در این شرایط ندانید که چطور می توانید راه رهایی از شر افکار منفی چیست، حتما تعطیلاتتان خراب خواهد شد و خاطرات بدی را برایتان برجای خواهد گذاشت. تمامی این اختلالات از طریق داروها ، درمان های رفتاری و ترکیبی از این دو قابل درمان هستند. برای درمان دارویی افکار مزاحم ناخواسته و سایر روش های درمانی باید با پزشک متخصص صحبت کرده و نوع درمان را مشخص کرد. در ادامه برخی از راه های توقف افکار مزاحم و بعد از آن درمان آنها را خواهیم گفت:

درمان شناختی رفتاری افکار مزاحم یا CBT

اگر افکاری که در سرتان است باعث عدم تعادل در زندگی شما شده است، بهتر است که با یک روان درمانگر در این مورد صحبت کنید. روان درمانی کمک می کند که نحوه واکنش به افکار منفی و مزاحم و کاهش حساسیت به آنها را بیاموزید. یکی از کارهایی که در جهت رهایی از افکار منفی از طریق روان درمانی صورت می گیرد، قرار دادن بیمار در معرض محرک های افکار مزاحم و منفی است. در این صورت، فرد با کمک مشاور، نحوه واکنش صحیح به این افکار را می آموزد.

درمان دارویی افکار مزاحم

درمان دارویی افکار مزاحم و منفی زمانی انجام می شود که فرد به افسردگی یا OCD دچار باشد. در این شرایط معمولا پزشک متخصص برای ایجاد تعادل ترکیبات شیمیایی مغز و هورمون ها در بدن، اقدام به تجویز داروهای ضدافسردگی یا داروهایی برای کنترل یک هورمون خاص می کند. درصورتیکه پزشک متخصص تشخیص داد که رهایی از افکار مزاحم و منفی در شما وابسته به مصرف داروهای ضدافسردگی یا داروهای دیگر است، حتما به توصیه پزشک عمل کنید. در غیر این صورت، به هیچ عنوان بدون تجویز پزشک از داروهای مربوط به اختلالات روانی استفاده نکنید.

افزایش مهارت های فردی

مهارت ها و استعدادها در هر شرایطی به افراد کمک می کنند. با رشد مهارت های فردی، انسان می تواند ویژگی های مثبت خود را رشد و توسعه دهد. همچنین، می تواند به راحتی با استرس خود که یکی از دلایل اصلی افکار مزاحم است، مقابله کند.

چه زمانی نیاز به کمک دارید

اگر افکار مزاحم انرژی شما را زایل می کنند، موجب پریشانی شما می شوند یا گذران عادی زندگی را برایتان دشوار می کنند، با پزشک خود درباره آنها صحبت کنید. درصورت نیاز، آنها شما را نزد رفتاردرمانگر، روان شناس، مددکار اجتماعی یا روان پزشک برای تشخیص و درمان بیشتر ارجاع می دهند. اگر احساس می کنید که ممکن است با عمل به افکار مزاحم، موجب آسیب به خودتان یا دیگری شوید، در اسرع وقت کمک پزشکی دریافت کنید.