بیماری های تخمدان

ساختار تخمدان ها

تمامی زنان از بدو تولد دارای دو تخمدان هستند که در راست و چپ رحم آنها، در قسمت پایین شکم، توسط ماهیچه و رباط های لگن، نگه داشته شده اند. این رباط ها تخمدان ها را بدون هیچ تماسی، به رحم متصل می کنند. اندازه این اندام ها به سن زنان بستگی دارد. تا قبل از یائسگی اندازه تخمدان به 6 سانتیمتر می رسد و با افزایش سن، اندازه آن کوچک تر می شود، تا بعد از یائسگی که اندازه آن به 2 سانتیمتر یا به اندازه یک لوبیا قرمز، کوچک می شود. مطالعات صورت گرفته نشان داده است که زنان، بعد از سن 30 سالگی، اندازه تخمدانشان در هر دهه از زندگی کاهش می یابد. این اندام از بیرون قابل مشاهده نیست و فقط می تواند ازطریق معاینه لگن، آن را احساس کند. ممکن است که در اثر ابتلا به بیماری های تخمدان، دردی را در این ناحیه به دلیل التهاب یا تورم احساس کنید. اما با اینحال، بازهم قابل مشاهده از بیرون بدن نیست.

عملکرد تخمدان ها

همانطور که گفته شد، تخمدان ها نقش مهمی در باروری و قاعدگی زنان دارند. این اندام ها برای عمل لقاح، تخمک تولید کرده و هورمون های استروژن و پروژسترون را می سازند و در اواسط چرخه قاعدگی، حدودا روز 14، در فرآیند تخمک گذاری، یک تخمک را آزاد می کند.

هرکدام از تخمدان ها، دارای تعداد زیادی کیسه های کوچک حاوی تخمک های نابالغ به نام فولیکول های تخمدانی هستند. هر ماه بین روزهای 6 تا 14 سیکل قاعدگی، یک هورمون محرک فولیکول به نام (FSH)، برای بالغ کردن یکی از تخمک های نابالغ در تخمدان ها ترشح می شود. در روز 14 چرخه قاعدگی، میزان سطح هورمون لوتئینیزه کننده (LH)، به طور ناگهانی افزایش پیدا کرده و باعث ازاد شدن یک تخمک از تخمدان می شود. به این فرآیند، تخمک گذاری می گویند.

علاوه بر ازادسازی تخمک، ترشح هورمون های استروژن و پروژسترون نیز، از دیگر وظایف تخمدان است. این دو هورمون نقش مهمی در تولید مثل و قاعدگی دارند. در نیمه اول چرخه قاعدگی، قبل از مرحله تخمک گذاری، تولید استروژن به بالاترین میزان می رسد و در نیمه دوم نیز، برای آماده شدن رحم برای تخمک بارور، تولید پروژسترون افزایش پیدا می کند. (در صورت بارداری)

اگر در عملکرد طبیعی تحمدان ها، اختلالی وارد شود یا در شکل معمول تخمدان مشکلی وجود داشته باشد، احتمالا، فرد به یکی از بیماری های تخمدان مبتلا شده و ممکن است در باروری یا قاعدگی او تاثیر بگذارد. در ادامه، تمامی بیماری های شایع و نادر تخمدان، به صورت جزئی معرفی شده اند. برای کسب اطلاعات بیشتر درمورد هرکدام از بیماری ها، به همان مطلب در داروبین مراجعه نمایید.

انواع بیماری های تخمدان

بیماری های مربوط به تخمدان زنان، بسیار گسترده بوده و ابتلا به آنها می تواند عملکرد این اندام ها را با اختلال مواجه کند.  این بیماری ها اغلب دارای علائم مشابهی مانند علائم زیر هستند:

• درد لگن همراه با نفخ
• فشار یا حساسیت به شکم
• حالت تهوع یا اسهال
• خونریزی نامنظم واژن
• ترشحات واژن
• درد قائدگی (دیسمنوره)
• سیکل های قاعدگی نامنظم
• عدم تخمک گذاری تخمدان ها در اواسط سیکل قاعدگی

باتوجه به اینکه اغلب بیماری های تخمدان دارای علائم مشابه است، توصیه می شود که درصورت احساس درد در ناحیه زیر شکم، فورا به پزشک متخصص مراجعه کنید. زیرا، ممکن است که دردهای ایجاد شده، ناشی از ابتلا به یک بیماری تخمدان باشد که درصورت عدم درمان به موقع، می تواند مشکلات زیادی را به بار بیاورد.

سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCO)

تخمدان پلی کیستیک یا به اصطلاح، تنبلی تخمدان، یک بیماری هورمونی شایع در بین زنان و دختران نوجوان است. در حالت طبیعی، در هر سیکل قاعدگی، یک فولیکول حاوی تخمک، رشد کرده و یک تخمک بالغ را ازاد می کند. زنانی که دارای سندرم تخمدان پلی کیستیک هستند، فولیکول توانایی آزادسازی تخمک را نداشته و درنتیجه تخمک گذاری انجام نمی شود. در این اختلال، فولیکول ها نمی تواننددر هر سیکل قاعدگی، به طور منظم، یک تخمک ازاد کنند. زنان مبتلا به تنبلی تخمدان، اغلب پریود نامنظمی دارند و معمولا سطح هورمون آندروژن در بدنشان بیش از حد طبیعی است.

سرطان تخمدان

از دیگر بیماری های تخمدان، سرطان تخمدان است که در آن، سلول های غیرطبیعی، در تخمدان‌ها یا نواحی مرتبط با لوله‌های فالوپ و صفاق بدون کنترل رشد می کنند و می توانند به بافت های سالم بدن حمله کرده و آنها را ازبین ببرند. این بیماری معمولا از طریق جراحی یا شیمی درمانی، درمان می شود. این بیماری نیز مانند سایر بیماری های تخمدان، علائم قابل توجهی ندارد و درصورت داشتن علائم، ممکن است با سایر بیماری های مربوط به تخمدان که شایع تر هستند، اشتباه گرفته شود. برخی از علائم عبارت است از:

• نفخ یا تورم شکم
• احساس سیری هنگام غذا خوردن
• کاهش وزن
• ناراحتی در ناحیه لگن
• خستگی
• کمر درد
• تغییر در عادات روده مانند یبوست
• نیاز مکرر به ادرار کردن

نوع سرطان تخمدان، براساس نوع سلولی که شروع به رشد در آن می کند، مشخص می شود. تعیین نوع سرطان به پزشک کمک می کند تا بهترین روش درمان را انتخاب کند. انواع سرطان تخمدان عبارت است از:

• کارسینوم های اپیتلیال تخمدان (Epithelial): این سرطان، شایع ترین نوع سرطان های تخمدان است که در آن، سلول های سرطانی از سطح خارجی تخمدان شروع می شوند. این تومورها  شامل چندین زیرگروه شامل:
  • کارسینوم های سروزی
  • کارسینوم های اندومتریوئید
  • کارسینوم موسینوس
  • کارسینوم سلول شفاف
• تومورهای سلول زایا: این نوع از سرطان ها شیوع کمتری داشته و معمولا در سنین پایین رخ می دهند. تومورهای سلول زایا از سلول های تولید مثلی که در زنان تخمک و در مردان اسپرم هستند، شروع می شود. از شایع ترین زیرگروه های تومورهای تخمدان سلول زایا عبارتند از:
  • تراتوم
  • دیس ژرمینوما
  • تومور سینوس اندودرمی (تومور کیسه زرده)
  • تومورهای کوریوکارسینوما
• تومورهای سلولی استرومایی: این نوع سرطان نسبت به سلول های زایا هم، نادرتر است و تقریبا 1 درصد از کل سرطان های تخمدان را تشکیل می دهند. این سرطان ها از سلول های بافت استروما که هورمون های زنانه استروژن و پروژسترون را تولید می کنند، ایجاد می شوند. این تومورهای نادر معمولاً در مراحل اولیه نسبت به سایر سرطان های تخمدان تشخیص داده می شوند. زیرمجموعه تومورهای استرومایی عبارت است از:
  • تومورهای سلول گرانولوزا
  • تومورهای گرانولوزا-تکا
  • تومورهای سلولی سرتولی- لیدیگ
• سارکوم تخمدان: بر خلاف همتایان سرطانی خود، تومورهای سارکوم تخمدان، در بافت همبند سلول های تخمدان ایجاد می شوند. این بیماری به طور عمیق مورد مطالعه قرار نگرفته است و در مقایسه با سایر سرطان های تخمدان، پیش آگهی بدی دارد. شایع ترین علامت این بیماری تخمدانی، درد شکم است.
• تومورهای کروکنبرگ: تومورهای کروکنبرگ به عنوان یک سرطان پیشرفته در نظر گرفته می شوند، زیرا، سلول های آن به راحتی از تومور اصلی جدا شده و به سرعت تکثیر می شوند. این نوع تومور معمولاً در معده، روده بزرگ و تخمدان ها دیده می شود. این تومور اگرچه اغلب بدون علامت است، اما، ممکن است علائم گوارشی ایجاد کند.
• کیست تخمدان: کیست های تخمدان کیسه های پر از مایع هستند که در داخل تخمدان ایجاد می شوند. آنها در طول تخمک گذاری رایج هستند و اغلب خود به خود بدون درمان از بین می روند. اگرچه اکثر کیست های تخمدان خوش خیم هستند، اما برخی ممکن است به سرطان تبدیل شوند.

کیست تخمدان

کیست تخمدان، کیسه ای پر از مایع است که روی تخمدان ایجاد می شود. درمیان انواع بیماری های تخمدان، کیست تخمدان شیوع بیشتری داشته و معمولاً هیچ علامتی ایجاد نمی کند. اکثر کیست های تخمدان به طور طبیعی ایجاد می شوند و در عرض چند ماه بدون نیاز به هیچ درمانی از بین می روند. کیست های تخمدان به دو نوع اصلی کیست عملکردی و کیست غیرعملکردی تقسیم می شوند. هرکدام از این کیست ها، دارای انواع دیگری است که عبارت است از:

• کیست عملکردی: رایج ترین کیست هایی که به عنوان بخشی از چرخه قاعدگی ایجاد می شوند. کیست های عملکردی معمولا بی ضرر هستند و به ندرت باعث درد می شوند و اغلب در طی 2 تا 3 سیکل قاعدگی خود به خود ناپدید می شوند. این کیست دارای دو نوع زیر است:
• کیست فولیکولار: در حدود نیمی از چرخه قاعدگی زنان، یک تخمک از فولیکول آزاد می شود و به سمت لوله فالوپ حرکت می کند. کیست فولیکولی زمانی شروع می شود که فولیکول، تخمکی آزاد نکند و به رشد خود ادامه دهد.
• کیست جسم زرد: در سیکل طبیعی قاعدگی، پس از اینکه فولیکول تخمک خود را آزاد می کند، کوچک شده و شروع به تولید استروژن و پروژسترون می کند. که در این وضعیت، به آن فولیکول جسم زرد می گویند. گاهی اوقات، دهانه ای که تخم از آنجا ازاد شده، مسدود می شود و مایع در داخل جسم زرد جمع شده و باعث ایجاد کیست می شود.
• کیست غیرعملکردی (پاتولوژیک): انواع دیگری از کیست ها وجود دارند که به چرخه قاعدگی مربوط نمی شوند و اغلب براثر ابتلا به بیماری ایجاد می شوند. این کیست ها معمولا  بدخیم بوده و نوعی توده سرطانی هستند. ازجمله کیست های غیرعملکردی عبارت است از:
• کیست درموئید یا تراتوم: این کیست از سلول های مختلفی که بافت بدن را تشکیل می دهند، مانند مو، پوست یا دندان ایجاد می شوند. این نوع کیست به ندرت می تواند سرطانی باشد.
• سیست آدنوما: این نوع کیست از سلول های سطح تخمدان ایجاد شده و با مواد آبکی یا مخاطی پر می شود.
• اندومتریوما: وضعیتی که باعث می شود سلول های مشابه سلول هایی که در داخل رحم قرار دارند، در خارج از رحم رشد کنند. برخی از بافت ها می توانند به تخمدان بچسبند و کیست تشکیل دهند.

التهاب تخمدان

اواریت یا اوفوریت، به التهاب یک یا هر دو تخمدان در زنان، می گویند که معمولا بین سنین 25 تا 35 سال رخ می دهد. این مشکل  می تواند تنها تخمدان ها را درگیر کند یا باعث التهاب سایر اندام ها شود. درصورت درگیری سایر اندام ها، ممکن است آسیب هایی مانند بیماری التهابی لگن (PID) یا آدنکسیت (التهاب همزمان لوله ها و تخمدان ها) ایجاد شود. التهاب تخمدان ازجمله بیماری های تخمدان است که علاوه بر تأثیر بر باروری زنان، می‌تواند علائمی با شدت بیشتر یا کمتر در زنان ایجاد کند. بنابراین بهتر است در اسرع وقت به پزشک مراجعه کنید.

پیچ خوردگی تخمدان

یکی از بیماری های شایع تخمدان پیچ خوردگی تخمدان یا تورشن تخمدان (Ovarian Torsion) است و زمانی اتفاق می افتد که تخمدان به دور رباط هایی که آن را در جای خود نگه می دارند، بپیچد. این پیچ خوردگی می تواند جریان خون به تخمدان و لوله فالوپ را قطع کند و منجر به حالت تهوع، استفراغ و درد شود. اگر این وضعیت برای مدت طولانی بدون درمان ادامه پیداکند، می تواند منجر به نکروز تخمدان (مرگ بافت)، از دست دادن تخمدان و در موارد نادر، ناباروری شود. پیچ خوردگی تخمدان معمولاً فقط یک تخمدان را تحت تأثیر قرار می دهد که پزشکان این وضعیت را پیچ خوردگی آدنکس می نامند.

نارسایی اولیه تخمدان (POF)

نارسایی اولیه تخمدان یا عدم کفایت زودرس تخمدان (POF)، یکی از بیماری های تخمدان است و زمانی رخ می دهد که تخمدان‌ها قبل از 40 سالگی ​​از کار بیفتند. سن معمول برای توقف تولید تخمک که به عنوان یائسگی شناخته می شود، حدود 51 سال است. برخی افراد، به طور ناگهانی دچار POF می شوند و دوره قاعدگی منظم انها متوقف می شود که دراین صورت، احتمال بارداری به شدت کاهش می یابد. گاهی به POF، یائسگی زودرس نیز گفته می شود اما، این اختلال با یائسگی متمایز است زیرا، تخمدان در جریان طبیعی دچار اختلال عملکرد نشده و زودتر از موعد توانایی خود را از دست داده است. علاوه بر این، زنان مبتلا به POF ممکن است که چرخه های قاعدگی آنها، هرچند به طور نامنظم، ادامه پیدا کند. همچنین، درصد کمی از زنان مبتلا به POF می توانند به طور طبیعی باردار شوند، در حالی که زنان یائسه هرگز باردار نمی شوند.

پیری زودرس تخمدان (POA)

POA یا پیری زودرس تخمدان، در زنان جوانی اتفاق می افتد که نسبت به سن خود، دارای ذخیره تخمدانی کم یا ضعیف هستند. توانایی تخمدان های یک زن برای تولید تخمک با کیفیت بالا به عنوان ذخیره تخمدان (OR) شناخته می شود.به طور طبیعی، با افزایش سن زنان، OR کاهش می یابد، تعداد و کیفیت تخمک ها کم شده و باردار شدن سخت تر می شود. درصورتیکه کاهش عملکرد تخمدان خیلی زودتر از سن طبیعی رخ دهد، درواقع، پیری زودرس تخمدان (POA) اتفاق افتاده است. این زنان معمولا در باردار شدن به مشکل برمی خورند، اما با انجام روش های درمانی مناسب برای ذخیره تخمک ها، می توانند باردار شوند.

تفاوت (POF) و (POA)

ممکن است که پیری زودرس تخمدان با نارسایی اولیه تخمدان، مشابه به نظر برسد، درحالیکه این دو بیماری تخمدان دارای تمایزاتی است.

زنان مبتلا به POA می توانند باردار شوند. گزارش ها نشان می دهد که زنان، حتی با ابتلا به POA شدید، حامله شده اند. درحالیکه، در زنان مبتلا به POF، بارداری با تخمک های خود، بسیار نادر است. تمایز بین POA و POF بر اساس حداکثر سطح هورمون محرک فولیکول (FSH) است. بیماران با سطوح FSH بالاتر از 40.0 mIU/mL، سطح پس از یائسگی، با POF تشخیص داده می شوند، در حالی که بیماران با سطوح FSH بالا که از این آستانه تجاوز نمی کنند، با POA تشخیص داده می شوند.

درمان بیماری های تخمدان

روش های درمانی بیماری های تخمدان، براساس نوع و میزان پیشرفت آنها در بدن، متفاوت است. بنابراین، به زنان و دختران توصیه می شود که در هنگام احساس درد یا ناراحتی در ناحیه لگن یا زیر شکم، سریعا به پزشک متخصص مراجعه کرده و علت ان را جویا شوید. از آنجاییکه بخش های مختلف دستگاه تناسلی زنان به هم نزدیک هستند و تقریبا علائم بیماری های بخش های متخلف آن به هم شباهت دارند، بدون معاینه پزشک یا انجام آزمایشات، نمی توان تشخیص داد که درد احساس شده مربوط به چه قسمت از دستگاه تناسلی است.

درصورتیکه با مراجعه به پزشک، تشخیص داده شود که به سرطان تخمدان مبتلا هستید، جراح عمومی باید با انجام عمل جراحی، لاپاراسکوپی، شیمی درمانی یا لاپاراتومی، اقدام به درمان توده سرطانی نماید. انتخاب نوع درمان به اندازه توده بستگی دارد. درصورت مشاهده کیست تخمدانی، نیاز به بررسی نوع آن وجود دارد. برخی از کیست های تخمدان، ساده هستند و به مرور زمان، از بین می روند. اما، کیست هایی که بزرگ تر هستند را باید با استفاده از دارو درمانی یا درصورت عدم رفع با دارو، با عمل جراحی برداشت.

زنانی که ابتلا به تخمدان پلی کیستیک در آنها تایید شده است، باید با مصرف دارو، تخمدان خود را وادار به تخمک گذاری کنند. درصورتیکه، دارو درمانی نتیجه ای نداشته باشد، احتمالا از طریق جراحی، به بهبود باروری کمک می شود.

جمع بندی

به طورکلی، دستگاه تناسلی زنان، جزو مهمترین اندام های زنان است. سلامت یا اخلال در عملکرد هرکدام از قسمت های این اندام، به خصوص تخمدان ها، باروری و تولید مثل زنان را تحت تاثیر قرار می دهد. علاوه براین، درصورتیکه مشکلات سیستم تناسلی و بیماری های مربوط به تخمدان زنان، هرچه سریعتر تشخیص داده نشود و اقدامی برای درمان صورت نگیرد، احتمال درگیر شدن سایر اندام ها ازجمله دستگاه گوارش، ریه، قلب و مغز، بسیار زیاد است. این مسئله بیشتر درمورد انواع سرطان های تخمدان صدق می کند. عدم درمان یا توقف سلول های سرطانی، منجر به گسترش آنها در سایر اندام های بدن می شود که این مسئله می تواند تهدیدکننده زندگی باشد. بنابراین، با مشاهده و احساس هرگونه ناراحتی در دستگاه تناسلی خود، سریعا به پزشک متخصص مراجعه کرده و علت ناراحتی خود را جویا شوید.