تخمدان‌ها، وظیفه تولید استروژن در بدن را برعهده دارند. استروژن دوره‌های قاعدگی را تنظیم کرده و بدن را برای حاملگی احتمالی آماده می‌کند. با افزایش سن، تولید هورمون استروژن توسط تخمدان‌ها کاهش پیدا کرده و در نهایت در سنین یائسگی متوقف می‌شود.
گاهی اوقات، تخمدان‌ها مدت‌ها قبل از این که شخص به سن یائسگی برسد، از کار می‌افتند. میانگین سن یائسگی در زنان 51 سال است. اگر توقف تخمک گذاری در سنین قبل از 40 سال اتفاق بیفتد، ممکن است به نارسایی زودرس تخمدان یا یائسگی زودرس مبتلا باشید.
دلایل ایجاد یائسگی زود هنگام
در داخل تخمدان‌ها کیسه‌های کوچکی وجود دارند که فولیکول نامیده می‌شوند. فولیکول‌ها تخم‌ها در زمان رشد و نمو در خود جای می‌دهند. در زمان تولد، هر دختر حدود 2 میلیون سلول تخم دارد، که به تدریج از سن بلوغ به بعد به این فولیکول‌ها تبدیل شده و به نوبت بالغ می‌شوند.
یائسگی زودرس در اثر تمام شدن این فولیکول‌ها و یا اختلال عملکرد تخمدان‌ها ایجاد می‌شود.
تحقیقات نشان می دهد احتمال ابتلا به یائسگی زود هنگام در زنانی که مادر یا خواهر آنها دچار این مشکل هستند بیشتر است . از موارد دیگری که ممکن است احتمال ابتلا به یائسگی زودرس را بیشتر کنند، می‌توان موارد زیر را نام برد:
وراثت و سابقه خانوادگی
همانطور که پیشتر گفتیم زنانی که مادر یا خواهر خود دچار یائسگی زودرس بوده یا سابقه آن در خانواده آنها وجود دارد بیشتر در معرض این مورد قرار می گیرند
شیمی درمانی و پرتودرمانی
شیمی درمانی و پرتو درمانی هایی که به لگن یا سرطان لگن مربوط است می تواند بر تخمدان ها آسیب رسانده و روی دروه قاعدگی تاثیر بگذارد. این موضوع می تواند بر روی قدرت بارداری زنان تاثیر بگذارد . البته دانستن این نکته مهم است که تمامی زنانی که شیمی درمانی یا پرتو درمانی میکنند دچار یائسگی نمی شوند و عواملی مانند سن بر روی این موضوع موثر است به عبارت دیگر هرچه سن فرد کمتر باشد احتمال یائسه شدن او نیز کمتر است .
جراحی برداشتن تخمدان
برداشتن تخمدان ها با جراحی می تواند باعث ایجاد یائسگی شود . با برداشتن تخمدان ها سطح هورمون ها کاهش پیدا کرده و قاعدگی متوقف می شود. با برداشت تخمدان ها میزان استروژن کاهش پیدا کرده در نتیجه میل جنسی کاهش پیدا کرده و ضخامت رحم نیز کاهش پیدا می کند.
ویروس HIV و بیماری ایدز
طبق بررسی های انجام شده یائسگی زود هنگام در زنان مبتلا به HIV که بیماری آنها به درستی کنترل نشده است بیشتر رخ می دهد . در مورد زنانی که به بیماری ایدز مبتلا هستند نیز گرگرفتگی های شدیدتری نسبت به باقی افراد مشاهده شده است.
مصرف دخانیات
طبق تحقیقات انجام شده زنانی که سیگار می کشند تا 2 سال زودتر از زنان غیر سیگاری دچار یائسگی می شود.
ممکن است این شرایط باعث ایجاد هیچ علامتی در زنان نشود، و فرد به کل از آن بی‌خبر باشد. برخی از زنان مبتلا به نارسایی زودرس تخمدان هنوز پریود می‌شوند، و حتی ممکن است باردار شوند. اما بسیاری از کسانی که این بیماری را دارند برای باردار شدن مشکل دارند. معمولا شایع‌ترین علتی که بیماران برای آن به پزشک مراجعه میکنند، ناباروری است.
شایع ترین علامت یائسگی زودرس، عقب افتادن یا عدم وقوع قاعدگی است. سایر علائم می‌تواند مشابه علائمی باشد که در یک یائسگی معمولی دیده می‌شود برخی از علائم یائسگی زود هنگام عبارتند از :
- گرگرفتگی
- تعریق شبانه
- اضطراب، افسردگی یا نوسانات خلقی
- مشکلات تمرکز یا حافظه
- تغییر در میل جنسی
- مشکل خواب
- خشکی واژن، که می‌تواند رابطه جنسی را سخت و دردناک کند.
روش های تشخیص یائسگی زود هنگام
در صورت توقف یا به تاخیر افتادن قاعدگی، پزشک ابتدا یک آزمایش خون، برای بررسی سطح هورمون‌ها و رد بارداری، بیماری‌های تیروئیدی و سایر بیماری‌ها و مشکلات درخواست می‌کند.
در این آزمایش، سطوح موارد زیر در خون بررسی می‌شود:
- هورمون محرک فولیکول (FSH): این هورمون توسط غده هیپوفیز ترشخ شده و تخمدان‌ها را تحریک می‌کند، تا هرماه یک تخمک آزاد کنند.
- استرادیول: این هورمون یک نوع استروژن است، که توسط تخمدان‌ها ساخته می‌شود.
نتایج این آزمایش‌ها به پزشک کمک می‌کند تا بفهمد چه اتفاقی ممکن است برای تخمدان‌ها افتاده باشد.
اگر سن فرد زیر 40 سال باشد ، و یکی از موارد زیر در او دیده شود، ممکن است پزشک به ابتلای فرد یه یائسگی زودرس شک کند:
- سطوح بالای هورمون محرک فولیکول (FSH)، در دو آزمایش مختلف که حداقل به فاصله یک ماه از هم انجام شده است.
- سطح استرادیول پایین، به این معنی که تخمدان‌ها استروژن کافی تولید نمی‌کنند.
- عدم وقوع قاعدگی، یا پریودهای نامنظم (کمتر از هر 35 روز) به مدت 3 ماه متوالی.
همچنین ممکن است پزشک انجام سونوگرافی ترانس واژینال را توصیه کند. این روش تصویربرداری برای بررسی تخمدان‌ها انجام می‌شود. در یائسگی زودرس اغلب تخمدان‌ها کوچک‌تر شده و تعداد فولیکول‌های آن کمتر می‌شود.
در صورت وجود این موارد، احتمالا برای تشخیص قطعی، نیاز به انجام آزمایش‌های بیشتری وجود خواهد داشت.
تاثیرات یائسگی زود رس بر سلامتی
سطوح پایین استروژن می‌تواند بر توانایی زنان برای باردار شدن تأثیر بگذارد. استروژن برای داشتن قلب و استخوان‌های سالم ضروری است. از دیگر مشکلاتی که ممکن است در اثر ترشح ناکافی این هورمون برای افراد ایجاد شود، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- اضطراب و افسردگی
- بیماری‌های چشمی، از جمله خشکی چشم
- کلسترول بالا و بیماری‌های قلبی
- کم کاری تیروئید (تیروئید کم کار)
- پوکی استخوان
با پزشک درباره کارهایی که می‌توان برای کاهش این خطرات انجام داد، مشورت شود. سبک زندگی سالم و دارو ممکن است به پیشگیری از برخی از این شرایط کمک کند.
درمان یائسگی زود رس
اگرچه هیچ درمان قطعی برای این مشکل وجود ندارد، اما برخی روش‌های درمان یائسگی می‌توانند علائم و عوارض ناشی از کمبود استروژن را کاهش دهند.
هورمون درمانی جایگزین یا HRT، رایج‌ترین روش درمانی در یائسگی است. این درمان معمولاً ترکیبی از استروژن و پروژسترون است، اگرچه پزشک ممکن است اشکال هورمونی دیگری را تجویز کند. این داروها به شکل‌های خوراکی، پچ پوستی و واژینال در دسترس هستند. قبل از انجام هورمون درمانی باید درباره عوارض احتمالی آن با پزشک مشورت شود. پزشکان معمولاً مکمل‌های کلسیم و ویتامین D را برای جلوگیری از تحلیل استخوان تجویز میکنند. همچنین باید ورزش را به روتین زندگی اضافه کرد، زیرا می‌تواند به سلامت استخوان‌ها و قلب کمک کند.
