در این مطلب از داروبین، به شما کمک می کنیم تا با اطلاع از علائم فیبروز کبدی و دلایل ایجاد آن، بتوانید این بیماری را سریعتر تشخیص داده و برای درمان آن توسط پزشک اقدام نمایید.
فیبروز کبد چیست؟
فیبروز کبدی نوعی آسیب کبدی است و زمانی ایجاد می شود که التهاب و اسیب مداوم و مکرر به کبد، موجب ایجاد اسکار در بافت سالم کبد شده و عملکرد آن را با مشکل مواجه می کند. دراین شرایط، بدن تلاش می کند تا با رسوب کلاژن و سایر پروتئین ها، بافت آسیب دیده کبد را ترمیم کند و درنتیجه، تشکیل بافت اسکار شروع می شود. اگر التهاب و آسیب به کبد به دلایل مختلفی ادامه پیدا کند، کلاژن بیشتری در کبد رسوب کرده و بافت اسکار بیشتر از حدی ایجاد می شود.
ادامه این روند باعث می شود که بافت اسکار یا زخم، جایگزین بافت سالم کبد شود و جریان خون از طریق کبد را مسدود کند. این کار علاوه بر انسداد عملکردهای حیاتی کبد، باعث می شود که بافت ها از داشتن اکسیژن و مواد مغذی محروم مانده و آسیب بیشتری به کبد وارد شود. درصورتیکه، التهاب و آسیب داخلی کبد التیام نیابد، ممکن است که بخش زیادی از بافت سالم کبد با بافت اسکار یا زخم مانند جایگزین شود.
معمولا، افرادی که دچار فیبروز کبدی هستند، از ابتلا به آن اطلاعی ندارند، زیرا علائم فیبروز خفیف تا متوسط، ناشناخته بوده و اغلب هیچ دردی را نشان نمی دهد. با اینحال، اگر این مشکل سریعتر تشخیص داده شود و علت ایجاد آن مشخص شود، می توان آسیب ناشی از فیبروز کبدی را متوقف کرد.
عدم درمان فیبروز کبدی در طولانی مدت، می تواند منجر به ایجاد شکل پیشرفته آن، یعنی "سیروز کبدی" شود. تحقیقات نشان داده است که معمولا 15 تا 20 سال طول می کشد تا فیبروز به سیروز پیشرفت کند. همچنین، پیشرفت سیروز در نهایت می تواند منجر به نارسایی کبد یا سرطان کبد شود که در این صورت، تنها راه درمان آن، پیوند کبد است.
مراحل فیبروز کبدی
برای مرحله بندی فیبروز کبدی، مقیاس های مختلفی وجود دارد که پزشک براساس آن، میزان آسیب کبدی را تعیین می کند. این مراحل با استفاده از روش های مختلفی مانند آزمایش خون، آزمایش‌های تصویربرداری و بیوپسی (بافت شناسی) به دست می آید.
مرحله بندی فیبروز کبدی براساس سیستم متاویر
معمولا پزشکان زمانی که از روش بیوپسی و بافت شناسی استفاده می کنند، فیبروز کبد را براساس سیستم امتیازدهی METAVIR مرحله بندی می کند. در این سیستم، فیبروز را براساس دو عامل التهاب (فعالیت) و آسیب (فیبروز) امتیاز بندی می کنند. نمره کمتر نشانه التهاب و آسیب کمتر و نمره بیشتر، به معنای آسیب و التهاب بیشتر است.
نمرات فعالیت یا التهاب کبد عبارت است از:
- A0: بدون فعالیت
- A1: فعالیت خفیف
- A2: فعالیت متوسط
- A3: فعالیت شدید
مراحل آسیب یا فیبروز عبارت است از:
- F0: بدون فیبروز
- F1: فیبروز پورتال بدون سپتوم
- F2: فیبروز پورتال با چند سپتوم
- F3: سپتوم های متعدد بدون سیروز
- F4: سیروز
بنابراین، مطابق با سیستم امتیازدهی متاویر، فردی که به شدیدترین شکل بیماری دچار است، ممکن است دارای امتیاز متاویر A3، F4 باشد.
نمره دهی فیبروز کبدی براساس سیستم ایشاک
سیستم نمره دهی فیبروز ایشاک پیچیده تر است و معمولاً از 0 تا 6 اجرا می شود:
- عدم وجود فیبروز
- گسترش برخی از نواحی پورتال، احتمالا با سپتوم های فیبری کوتاه
- گسترش بیشتر نواحی پورتال، احتمالاً با سپتوم های فیبری کوتاه
- گسترش مناطق پورتال با پل زدن پراکنده پورتال به پورتال
- گسترش مناطق پورتال با پل های پرتال به پورتال و پورتال به مرکزی
- پل زدن قابل توجه پورتال به پورتال و پورتال به مرکزی با ندول های پراکنده
- سیروز احتمالی یا قطعی
با استفاده از مقیاس ایشاک، پیشرفته ترین مرحله فیبروزی که فرد می تواند قبل از ابتلا به سیروز داشته باشد، مرحله 5 است.
مرحله بندی فیبروز کبد براساس مقیاس باتز-لودویگ
این مقیاس نیز یکی از سیستم های امتیازدهی فیبروز مبتنی بر بافت شناسی است که در مقیاس 0 تا 4 درجه بندی شده و درجه 4 آن شدیدترین است.
- کمبود فیبروز
- فیبروز پورتال
- سپتوم های نادر پورتال به پورتال
- سپتوم فیبری
- سیروز قطعی یا احتمالی
براساس این مقیاس، پیشرفته ترین مرحله فیبروز قبل از ابتلا به سیروز، مرحله 3 است.
علائم فیبروز کبدی
دربیشتر مواقع، پزشکان قادر به تشخیص فیبروز کبد در مراحل خفیف تا متوسط نیستند، زیرا در این مراحل معمولا فرد هیچ نشانه ای از خود نشان نداده و ممکن است تا مرحله سیروز پیشرفت کند. علائم فیبروز کبدی در مراحل پیشرفته عبارت است از:
- خستگی غیر قابل توضیح
- حالت تهوع یا استفراغ بی دلیل
- از دست دادن اشتها
- کاهش وزن بی دلیل
- درد یا ناراحتی خفیف در سمت راست بالای شکم
- خونریزی یا کبودی آسان
- گیجی غیر قابل توضیح، مشکلات حافظه یا اختلالات خواب
- ادم (تورم ساق پا، مچ پا یا پا)
- آسیت (تورم شکم)
- خارش شدید و غیر قابل توضیح
- ادرار تیره رنگ
- زردی چشم یا زردی پوست
- فشار خون پورتال
علل فیبروز کبدی
فیبروز کبد درنتیجه التهاب و آسیب کبد اتفاق می افتد. در این زمان، سلول های کبد برای ترمیم زخم تحریک شده و پروتئین های اضافی مانند کلاژن و گلیکوپروتئین ها در کبد تولید می شود. اگر بیماری پیشرفت کند، سلول ها دیگر قادر به ترمیم خود نبوده و درنتیجه پروتئین های اضافی در کبد انباشته شده و باعث بافت اسکار یا فیبروز در کبد می شود.
برخی از عواملی که می توانند خطر ابتلا به فیبروز کبدی را افزایش دهند، عبارتند از:
- مصرف بیش از حد الکل
- هپاتیت خود ایمنی که در آن سیستم ایمنی بدن به بافت های کبد حمله می کند.
- انسداد صفراوی
- بیماری کبد چرب ازجمله کبدچرب غیر الکلی (NAFLD) که به دلیل تجمع بیش از حد چربی در کبد ایجاد می شود.
- استئاتوهپاتیت غیر الکلی (NASH)
- ابتلا به برخی شرایط ارثی مانند: بیماری ویلسون، هموکروماتوز و کمبود آلفا-1-آنتی تریپسین
- مصرف طولانی یا سوء استفاده از برخی داروها مانند (استروئیدهای آنابولیک، اریترومایسین، داروهای سولفا، مسکن های بدون نسخه حاوی استامینوفن)
- هپاتیت B مزمن
- هپاتیت C مزمن
- نارسایی مزمن قلبی
عوارض فیبروز کبدی
سیروز کبد، ازجمله مهمترین عوارض فیبروز کبد است که باعث آسیب شدید کبد و اختلال در عملکرد آن می شود. کبد یک اندام حیاتی در بدن است که کار تصفیه خون از سموم را برعهده دارد، آسیب به کبد می تواند در انجام وظایف آن خلل ایجاد کرده و مانع از عملکرد صحیح آن شود. بنابراین، اگر فیبروز به مراحل پیشرفته رسیده و به سیروز یا نارسایی کبدی تبدیل شود، می تواند عوارض زیر را ایجاد کند:
- آسیت (تجمع مایع در شکم)
- انسفالوپاتی کبدی (تجمع مواد زائد که باعث سردرگمی می شود)
- سندرم کبدی
- فشار خون پورتال
- خونریزی واریسی
تشخیص فیبروز کبدی
پزشکان برای تشخیص فیبروز کبدی، از روش های مختلفی استفاده می کنند که عبارت است از:
بیوپسی کبد
به طورکلی، پزشکان از گذشته تا کنون، روش بیوپسی کبد را روشی استاندارد برای تشخیص فیبروز کبد می دانند. در این روش، نمونه ای از بافت کبد توسط یک سوزن نازک برداشته شده و توسط پاتولوژیست مورد بررسی زیر میکروسکوپ قرار می گیرد.
الاستوگرافی گذرا
این تست یک روش تصویربرداری است در آن میزان سفتی کبد مورد بررسی قرار می گیرد. زیرا، سلول های زخم و اسکار روی کبد، موجب سفت شدن آن در فیبروز می شود. در این آزمایش، برای اندازه گیری میزان سفتی بافت کبد، از امواج صوتی با فرکانس پایین استفاده می شود. البته این تست خیلی دقیق نیست و ممکن است جواب مثبت کاذب برای فیبروز نشان دهد درحالیکه در آزمایش بیوپسی خبری از زخم نیست.
تشخیص فیبروز کبدی با آزمایشات غیر جراحی
پزشکان برای تشخیص ابتلا به فیبروز کبدی، می توانند از ازمایش های دیگری که به جراحی نیازی ندارد، استفاده کنند. ازجمله این آزمایش ها:
- هیالورونات سرم
- ماتریکس متالوپروتئیناز-1 (MMP)
- مهارکننده بافتی ماتریکس متالوپروتئیناز-1 (TIMP-1)
پزشکان همچنین برای تشخیص فیبروز، می توانند از آزمایش های محاسباتی نیز استفاده کنند. بررسی نسبت آمینوترانسفراز به پلاکت (APRI) یا آزمایش خونی فیبروشور که 6 مشخصه در عملکرد کبد را اندازه گیری می کند، ازجمله این ازمایش ها هستند. البته پزشکان معمولا قادر به تشخیص فیبروز کبدی با این آزمایشات نیستند. زیرا، این بیماری در مراحل اولیه علائم خاصی ندارد و پزشکان از اینرو نمی توانند آن را به موقع تشخیص دهند.
درمان فیبروز کبدی
بهترین راه درمان فیبروز کبدی، تشخیص و رفع علت ایجاد آن است. اگر روند درمان علت بیماری فیبروز با موفقیت طی شود، ممکن است اکثر آسیب های ناشی از فیبروز نیز درمان شود. هنگامی که پزشک علت ابتلا به فیبروز را تشخیص داد، یکی از راه های درمانی زیر را توصیه می کند:
- ترک مصرف الکل و استفاده از راه های درمان کمکی برای ترک آن در دراز مدت
- درمان عفونت های ویروسی هپاتیت مزمن با استفاده از داروهای ضدویروس
- درمان کبد چرب الکلی و استئاتوهپاتیت غیر الکلی با انجام رژیم غذایی متعادل، کاهش حداقل 7درصد از وزن بدن در طول یکسال، کنترل سطح چربی، کلسترول و قند خون
- مصرف داروهایی که آهن های اضافی مانند مس و آهن را از بدن خارج می کنند، با تجویز پزشک
- درمان انسداد مجرای صفراوی
- قطع مصرف داروهایی که احتمال ایجاد فیبروز دارند
- مصرف داروهای کاهش دهنده فعالیت سیستم ایمنی
دانشمندان تاکنون موفق به ابداع دارویی برای درمان مستقیم فیبروز کبدی نشده اند بااین حال، تحقیقات درمورد تولید داروهای ضد فیبروتیک که قادر به رفع یا کنترل روند فیبروتیک باشند، ادامه دارد. البته، بررسی ها نشان داده است که برخی از داروهای مربوط به بیماری های دیگر، می توانند در کاهش یا جلوگیری از عوامل فیبروز کبد مانند کبدچرب، تاثیر داشته باشند.
افراد مبتلا به فیبروز یا سیروز کبدی پیشرفته، اغلب نیاز به گزینه های درمانی اضافه دارند و معمولا آسیب های ناشی از آنها غیرقابل بازگشت است. ازجمله درمان های رایج برای فیبروز یا سیروز کبدی پیشرفته عبارت است از:
- مصرف دارو برای حذف مایعات اضافی از بدن
- محدود کردن مصرف نمک
- مصرف داروها برای حذف سموم از مغز
- مصرف داروهایی که فشار را در وریدهای معده و مری کاهش می دهند
- انجام جراحی پیوند برای جایگزینی کبد آسیب دیده با کبد سالم اهداکننده
درمان خانگی فیبروز کبدی
علاوه بر روش های درمان دارویی، مشخص شده است که با استفاده از برخی روش های خانگی نیز می توان فیبروز کبدی را کاهش داد یا کنترل کرد. برخی از این روش ها عبارت است از:
- مصرف متوسط قهوه
- هیدراته نگه داشتن بدن با مصرف آب زیاد
- مصرف خار مریم که حاوی سطوح بالایی از آنتی اکسیدان سیلیمارین است (پزشکان این گیاه را برای افرادی که داروهای هپاتیت C مصرف می کنند، توصیه نمی کنند)
- مصرف ویتامین E برای استئاتوهپاتیت غیر الکلی
آیا فیبروز کبدی خطرناک است؟
تشخیص و درمان به موقع این بیماری می تواند آسیب های ناشی از فیبروز را جبران کند. اما، اگر این بیماری به موقع درمان نشود، می تواند تا سیروز، نارسایی کبدی و سرطان کبد پیشرفت کند که در این زمان، خطرناک است و می تواند جان بیمار را تهدید کند.
نتیجه گیری
فیبروز کبد زمانی ایجاد می شود که آسیب یا التهاب به کبد، باعث شکل گیری بافت اسکار شده و توانایی کبد برای ترمیم خود را محدود می کند. این بیماری اغلب در مراحل اولیه علائمی نداشته و همین موجب دشواری در تشخیص آن شده است.
دربیشتر مواقع، درمان فیبروز تنها می تواند تاثیرات فیبروز خفیف تا متوسط را کاهش دهد. درحالیکه، معمولا فیبروز مزمن، تازمان پیشرفت بیماری، دارای هیچ علامت قابل توجهی نیست. برای اطلاع از سایر بیماری های بیماری های کبدی، توصیه می شود که درصورت مشاهده علائم بیماری های کبدی ازجمله فیبروز کبدی، فورا به پزشک مراجعه کرده تا با انجام تست های مختلف، ابتلا به آن تایید شود. همچنین، می توانید با مراجعه به درمان گیت کبد، سایر مشکلات کبدی را بشناسید.
