قلب چگونه کار میکند؟

تعریف قلب چیست؟

واژه قلب به معنی دگرگونی است و به این دلیل روی این اندام نام گذاری شده که مانند یک تلمبه، خون کثیف را به تمیز تبدیل کرده و باعث دگرگونی خون می شود. این اندام، حدود 100000 بار در روز می‌تپد (منبسط و منقبض می‌شود) و در هر دقیقه، 5 تا 6 لیتر خون، یا حدود 2000 گالن خون را در روز پمپاژ می‌کند. درستی عملکرد قلب در سلامت و زندگی انسان نقش بالایی دارد.

قلب انسان کجاست و چه شکلی دارد؟

قلب در زیر قفسه سینه، متمایل به سمت چپ استخوان سینه (جناق) و بین ریه‌ها قرار دارد.

با نگاهی به قسمت بیرونی قلب، متوجه می شوید که از ماهیچه ساخته شده است. دیواره‌های عضلانی قلب که از 4 لایه تشکیل شده است، با انقباض و فشرده شدن، خون را به بقیه قمست‌های بدن پمپاژ می‌کنند و موجب می شود که عملکرد قلب به عنوان اندام حیاتی بدن، به درستی انجام گیرد.

دیواره های قلبی عبارتند از:

• اندوکارد: غشای نازکی که قسمت داخلی قلب را می پوشاند.
• میوکاردیوم: لایه میانی قلب یا عضله قلب است که ضخیم ترین لایه قلب را تشکیل می دهد.
• اپی کاردیوم: یک لایه نازک روی سطح قلب که عروق کرونر در آن قرار دارند.
• پریکارد: کیسه نازکی که قلب در آن قرار دارد و اغلب با مقدار کمی مایع پر شده است که قلب را از سایر ساختارهای قفسه سینه مانند ریه ها جدا می کند.

در سطح قلب (اپی کاردیوم)، عروق بزرگی قرار دارند که خون غنی از اکسیژن را به عضله قلب می‌رسانند.

رگ‌های خونی اصلی که وارد قلب می‌شوند عبارت‌اند از:

• ورید اجوف فوقانی: ورید اجوف فوقانی، سیاهرگ بزرگی که خون فاقد اکسیژن را از قسمت فوقانی بدن به قلب می برد.
• ورید اجوف تحتانی: بزرگترین سیاهرگ بدن که خون خالی از اکسیژن را از قسمت پایین بدن (زیر دیافراگم) به سمت قلب می برد.
• شریان های ریوی: رگ های خونی که خون فاقد اکسیژن را از قلب به ریه ها حرکت می دهند. آئورت، سرخرگی است که از قلب خارج شده، و خون غنی از اکسیژن را به بقیه بدن می‌رساند.
• سیاهرگ‌های ریوی: رگ های خونی که خون غنی از اکسیژن را از ریه ها به قلب می برند.

داخل قلب، چهار حفره توخالی وجود دارد که توسط دیواره‌ای عضلانی به نام سپتوم به دو نیمه چپ و راست تقسیم می‌شود. سمت راست و چپ قلب نیز، خود به دو حفره بالایی به نام دهلیزها و دو حفره پایینی به نام بطن‌ها تقسیم می‌شوند.

حفره های قلب عبارت است از:

• دهلیزها: دو حفره فوقانی که خون را از سیاهرگ ها دریافت می کنند.
• بطن ها: دو حفره تحتانی که خون را به سرخرگ ها می فرستند.

درستی عملکرد قلب، در گرو هماهنگی عملکرد دهلیزها و بطن‌ها با هم است، به گونه‌ای که در هر بار منقبض شدن قلب، خون را به داخل سرخرگ‌ها  فرستاده و هنگامی که خون از هر حفره قلب خارج می‌شود، از یک دریچه عبور می‌کند.

چهار دریچه در قلب وجود دارد که عبارت است از:

• دریچه سه لتی: بین دهلیز راست و بطن راست قرار دارد.
• دریچه میترال: بین دهلیز چپ و بطن چپ قرار دارد.
• دریچه آئورت: مهمترین دریچه قلب که بین بطن چپ و شریان آئورت قرار دارد.
• دریچه شریان ریوی: بین بطن راست و شریان ریوی قرار دارد.

دریچه‌های قلب مانند دریچه‌های یک طرفه در لوله کشی خانه شما کار می‌کنند. وظیفه این دریچه‌ها این است، که از بازگشت خون جلوگیری کنند.

 هر دریچه دارای مجموعه‌ای از فلپ‎ها است، که به آ‌ن‌ها لت یا کاسپ می‌گویند. دریچه میترال دو لت دارد. بقیه دریچه‌ها سه لت دارند. لت‌های دریچه میترال، به بافتی سخت و فیبروزه، به نام آنولوس متصل می‌شوند. آنولوس از لت‌ها حمایت کرده، و به حفظ شکل دریچه کمک می‌کنند.

لت‌های دریچه‌های میترال و سه لتی، علاوه‌بر آنولوس، توسط رشته‌های محکم و فیبری به نام chordae tendineae پشتیبانی می‌شوند. این رشته‌ها شبیه رشته‌هایی هستند که چتر نجات را نگه می‌دارند. آن‌ها از لت‌های دریچه، تا ماهیچه‌های کوچکی به نام عضلات پاپیلاری، که بخشی از دیواره داخلی بطن‌ها هستند، گسترش می‌یابند.

نحوه تپش قلب

دهلیزها و بطن‌ها هماهنگ باهم کار می‌کنند، و به طور متناوب ،منقبض و منبسط می‌شوند تا خون را پمپاژ کنند و باعث شوند تا عملکرد قلب به درستی صورت بگیرد. سیستم الکتریکی قلب که منبع انرژی است، امکان منقبض شدن دهلیزها و بطن‌ها را فراهم می‌کند.

ضربان قلب توسط سیگنال های الکتریکی که در مسیر خاصی در قلب حرکت می‌کنند، ایجاد می‌شود.

• سیگنال ها، از یک گره کوچک از سلول‌های تخصص یافته، به نام گره SA (گره سینوسی دهلیزی)، که در دهلیز راست قرار دارد، آغاز می‌شوند. این گره به عنوان ضربان ساز طبیعی قلب شناخته می‌شود. تکانه الکتریکی در دیواره دهلیزها پخش شده و باعث انقباض آن‌ها می‌شود.
• مجموعه ای از سلول ها در مرکز قلب، بین دهلیزها و بطن‌ها، گره AV (گره دهلیزی بطنی) را می‌سازند. این گره، مانند دروازه‌ای است که شدت سیگنال‌های الکتریکی را قبل از ورود به بطن‌ها، کند می‌کند. این تأخیر، به دهلیزها زمان می‌دهد، تا قبل از بطن‌ها منقبض شوند.
• شبکه الیاف پورکنژ (His-Purkinje)، متشکل از الیاف‌هایی است که سیگنال های الکتریکی را به دیواره عضلانی بطن‌ها فرستاده و باعث انقباض آن‌ها می‌شود.

در حالت استراحت، قلب به طور طبیعی حدود 50 تا 90 بار در دقیقه می‌زند. ورزش، احساساتی شدن، تب و برخی داروها می‌توانند باعث شوند، که قلب سریع‌تر بزند. این عوامل، گاهی اوقات ضربان قلب را به بیش از 100 ضربه در دقیقه می‌رسانند.

جریان خون در عملکرد قلب و سایر اندام ها

وجود خون برای حیات انسان ضروری است. خون، علاوه‌بر دریافت اکسیژن تازه از ریه‌ها و رساندن مواد مغذی به بافت‌های بدن، مواد زائد بدن از جمله دی‌اکسیدکربن را نیز از بافت‌ها دور می‌کند. این اقدامات برای حفظ زندگی و ارتقای سلامت تمام اعضای بدن ضروری است.

با هر تپش قلب، خون وارد رگ‌های خونی و سیستم گردش خون می‌شود. عروق، لوله‌های عضلانی و کشسانی هستند، که خون را در تمام بدن به گردش درمی‌آورند.

به طورکلی، رگ‌های خونی به سه دسته اصلی تقسیم می شوند:

• سرخرگ ها: اولین سرخرگی که خون را از قلب دریافت می‌کند، شریان بزرگی به نام آئورت است. سایر سرخرگ‌ها به تدریج از آئورت منشعب می‌شوند. سرخرگ‌ها خون غنی از اکسیژن را از قلب به تمام بافت‌های بدن می‌برند. سرخرگ‌ها در طی مسیر خود چندین بار منشعب می‌شوند و با دورتر شدن از قلب و رسیدن به اندام‌ها، به تدریج کوچک و کوچکتر می‌شوند.
• مویرگ‌ها: مویرگ‌ها عروق خونی کوچک و نازکی هستند که شریان‌ها و سیاهرگ‌ها را به هم متصل می‌کنند. دیواره‌ نازک مویرگ‌ها، به اکسیژن، مواد مغذی، دی‌اکسید‌کربن و سایر مواد زائد اجازه می‌دهد، تا بین خون و سلول‌های بدن جابه‌جا شوند.
• سیاهرگ‌ها: سیاهرگ‌ها عروقی هستند که خون را به قلب برمی‌گردانند. خون موجود در سیاهرگ‌ها میزان اکسیژن کمتری دارد و سرشار از مواد زائدی است که باید دفع یا از بدن خارج شوند. سیاهرگ‌ها با نزدیک شدن به قلب، بزرگ و بزرگتر می‌شوند. ورید اجوف فوقانی، سیاهرگ بزرگی است که خون را از سر و بازوها به قلب می‌رساند و ورید اجوف تحتانی، خون را از شکم و پاها به قلب بازمی‌گرداند.

سیستم گردش خون ما، که شامل سیاهرگ‌ها، مویرگ‌ها و سرخرگ‌ها می‌شود، بیش از 96540  کیلومتر طول دارد که این مسافت، دو برابر محیط زمین است!

سمت راست و چپ قلب هماهنگ بوده و با هم کار می کنند. الگوی زیر، بارها و بارها تکرار شده و باعث می‌شود که خون به طور مداوم به قلب، ریه‌ها و بدن جریان یابد.

عملکرد سمت راست قلب

• خون از طریق دو سیاهرگ بزرگ، یعنی ورید اجوف تحتانی و فوقانی وارد قلب می‌شود. این سیاهرگ‌ها، خون کم اکسیژن را از بدن به دهلیز راست قلب تخلیه می‌کنند.
• با انقباض دهلیزها، خون از دهلیز راست، از طریق دریچه سه لتی باز به بطن راست جریان می‌یابد.
• با پر شدن بطن‌ها، دریچه سه لتی بسته می‌شود. این کار مانع از بازگشت خون به عقب به سمت دهلیزها می‌شود. پس از بسته شدن دریچه سه لتی، بطن راست منقبض می‌شود.
• با انقباض بطن‌ راست، خون از طریق دریچه ریوی از قلب خارج می‌شود. سپس خون از طریق شریان ریوی وارد ریه‌ها می‌شود. در ریه‌ها خون اکسیژن تازه گرفته و سپس از طریق سیاهرگ‌های ریوی به دهلیز چپ باز می‌گردد.

عملکرد سمت چپ قلب

• سیاهرگ‌های ریوی خون غنی از اکسیژن را از ریه‌ها به دهلیز چپ قلب تخلیه می‌کنند.
• با انقباض دهلیزها، خون از دهلیز چپ، از طریق دریچه میترال باز به بطن چپ جریان می‌یابد.

• با پر شدن بطن‌ها دریچه میترال بسته می‌شود. این کار مانع از بازگشت خون به عقب به سمت دهلیزها می‌شود. پس از بسته شدن دریچه میترال، بطن چپ منقبض می‌شود.
• با انقباض بطن چپ، خون از طریق دریچه آئورت از قلب خارج شده، و در تمام قسمت‌های بدن جریان می‌یابد.

عروق کرونر قلب چه نوع عروقی هستند؟

مانند همه اندام‌ها، قلب هم یک بافت زنده است. عملکر قلب زمانی به درستی انجام می شود که اکسیژن و مواد مغذی مورد نیاز آن فراهم شود. اگرچه حفره‌های قلب پر از خون است، اما قلب هیچ اکسیژن و ماده مغذی را از این خون دریافت نمی‌کند. قلب، خون موردنیاز خود را از شبکه‌ای از شریان‌ها به نام شریان‌های کرونری دریافت می‌کند.

دو شریان کرونر اصلی، از آئورت، در نزدیکی نقطه‌ای که آئورت و بطن چپ به هم می‌رسند، منشعب می‌شوند:

• شریان کرونری راست: این شریان، خون موردنیاز دهلیز راست و بطن راست را تامین می‌کند. شریان نزولی خلفی از این شریان منشعب شده، و خون قسمت پایینی بطن چپ و پشت سپتوم را تامین می‌کند.
• شریان کرونری چپ: به شریان سیرکومفلکس و شریان نزولی قدامی چپ تقسیم می‌شود. شریان سیرکومفلکس، خون دهلیز چپ، کنار قلب و پشت بطن چپ را تامین می‌کند. شریان نزولی قدامی چپ، خون جلو و پایین بطن چپ و جلوی سپتوم را تامین می‌کند.

این سرخرگ‌ها و شاخه‌های آن‌ها، خون تمام قسمت‌های عضله قلب را تامین می‌کنند و موجب می شوند که عملکرد قلب به درستی انجام شود.

بیماری عروق کرونر، یکی از بیماری های قلبی است و زمانی اتفاق می‌افتد، که یک پلاک آترواسکلروزی در دیواره شریان‌ها ایجاد شود. در نتیجه این اتفاق، خون موردنیاز قلب تامین نمی‌شود. اگر این اتفاق بیفتد، شبکه‌ای از رگ‌های خونی کوچک در قلب، که معمولاً باز نیستند، به نام رگ‌های جانبی، بزرگ شده و فعال می‌شوند. این ویژگی باعث می‌شود تا خون عروق مسدود شده از راه دیگری به قلب رسیده و از ماهیچه قلب محافظت شود.

جریان خون ریوی چیست؟

خون پس از عبور از دریچه ریوی، از طریق شریان ریوی وارد ریه‌ها می‌شود. به گردش خون میان قلب و ریه‌ها، گردش خون ریوی می‌گویند. خون پس از ورود به ریه‌ها، وارد مویرگ‌های ریز ریوی شده و در آنجا مبادله گازهای تنفسی اتفاق می‌افتد.

اکسیژن، از کیسه‌های هوایی کوچک ریه‌ها، از طریق دیواره مویرگ‌ها، به داخل خون می‌رود. همزمان، دی‌اکسیدکربن، که محصول زائد متابولیسم سلولی است، از خون وارد کیسه‌های هوایی شده و با بازدم از بدن خارج می‌شود. پس از مبادله گازهای تنفسی، خون غنی از اکسیژن، از طریق سیاهرگ‌های ریوی به دهلیز چپ برمی‌گردد.

نتیجه گیری

اکنون که با نحوه کار قلب و اندام ها و ارگان های مرتبط با آن آشنا شدید، بهتر است بدانید که گاهی ممکن است در اثر اختلال در عملکرد یکی از اندام ها، قلبمان دچار مشکل شود. براساس مطالب موجود در داروبین، ترک سیگار و الکل، ورزش و رژیم غذایی مناسب، تاثیر زیادی در عملکرد قلب و سلامت آن دارد. برای کسب اطلاعات بیشتر درمورد قلب و بیماری های آن، به درمان گیت قلب و عروق مراجعه نمایید.