اختلال دوقطبی

اختلال دوقطبی چیست؟

اختلال دو قطبی یک بیماری پیچیده است که احتمالا ترکیب عوامل ژنتیکی و غیر ژنتیکی، باعث به وجود آمدن آن شده است. این بیماری شامل دوره هایی ازجمله دوره‌های با خلق و انرژی معمولی و دوره های خلقی مانند افسردگی بالینی و دوره های پر انرژی شیدایی است که در آن، فرد مبتلا، دارای سرخوشی شدید و انرژی زیادی می باشد. شدت این دوره از خفیف تا شدید متغیر بوده و می تواند در بازه های زمانی چند روزه تا چند هفته، به صورت تدریجی یا ناگهانی رخ دهد. دوره های بعدی، خلق و انرژی معمولی دارد.

زمانی که فرآیند تغییر دوره‌های خلقی مجزا، بیش از چهار بار در یک سال باشد، به آن چرخه سریع گفته می‌شود. چرخه سریع نباید با تغییرات لحظه به لحظه مکرر در خلق و خو که گاها در افراد مبتلا به اختلال دوقطبی یا اختلال شخصیت مرزی قابل مشاهده است، اشتباه گرفته شود. ممکن است بیماران دارای اختلال دوقطبی علاوه بر دوره‌های افسردگی و شیدایی به اختلال در تفکر، اشتباهات ادراکی و ناتوانی در عملکرد اجتماعی نیز دچار شوند.

علت به وجود آمدن اختلال دوقطبی

همانند سایر اختلالات روانی، علت اختلال دوقطبی نیز ناشناخته است. آنچه مشخص است، این است که اختلال دوقطبی شامل اختلال در عملکرد مغز است و گاهی اوقات دارای یک مولفه ژنتیکی بوده و می‌تواند در خانواده‌ها وجود داشته باشد.

انواع اختلالات دوقطبی

انواع مختلفی از اختلال دوقطبی وجود دارد که همه آنها شامل حدی از دوره های افسردگی و مانیا هستند. اختلال دوقطبی یک بیماری مادام العمر است و در صورت عدم درمان، ممکن است دوره‌های مانیا و افسردگی مجدداً رخ دهند. بسیاری از افراد گاهی حتی پس از درمان اختلال دوقطبی همچنان علائم دارند. انواع اختلال دوقطبی عبارت است از:

• اختلال دوقطبی نوع1: شامل دوره های حاد خلق و خو از مانیا تا افسردگی است.
• اختلال دوقطبی نوع2: شکل خفیف تری از بالا بودن خلق و خو است که شامل دوره های خفیف‌تری از هیپومانیا می‌باشد و با دوره های افسردگی حاد متناوب است.
• اختلال سیکلوتیمیک (ادواری خو): به عنوان دوره‌های کوتاهی از علائم هیپومانیا که با دوره های کوتاه علائم افسردگی به صورت متناوب رخ می‌دهد، این دوره های کوتاه آن قدر که در دوره‌های هیپومانیای کامل یا دوره‌های افسردگی کامل دیده می شود، گسترده یا طولانی مدت نیستند.
• "ویژگی های مختلط": به بروز همزمان علائم دوقطبی های روحی مخالف در طول دوره های مانیک، هیپومانیک یا افسردگی اشاره دارد. این مشکل با انرژی بالا، بی خوابی و پرش افکار مشخص می شود. در عین حال، فرد ممکن است احساس نا امیدی، یأس، تحریک پذیری و خودکشی را تجربه کند.
• چرخه سریع یک اصطلاح است که زمانی استفاده می‌شود که فرد حداقل ۴دوره حالت خلقی را در طی دوره ۱۲ ماهه تجربه می‌کند. دوره‌ها باید حداقل چند روز طول بکشد تا به عنوان دوره‌های مجزا در نظر گرفته شوند. برخی از افراد نیز در یک هفته یا حتی در یک روز تغییرات قطبی از بالا به پایین یا برعکس را تجربه می‌کنند، به این معنی که ممکن است مشخصات کامل علائمی که دوره‌های مجزا و جداگانه را مشخص می‌کند وجود نداشته باشد (برای مثال، فرد ممکن است نیاز کمتری به خواب نداشته باشد). گاهی اوقات چرخه "فوق سریع" نامیده می‌شود. در روانپزشکی بحث بر این است که آیا این عارضه یکی از ویژگی‌های معتبر یا ثابت شده‌ اختلال دوقطبی است. یک الگوی چرخه سریع می‌تواند در هر زمان در طول بیماری رخ دهد، اگرچه برخی از محققان معتقدند که ممکن است در مراحل بعدی در طول بیماری رایج‌تر باشد. به نظر می رسد زنان بیشتر از مردان دچار چرخه سریع می شوند. یک الگوی چرخه سریع، خطر افسردگی شدید و اقدام به خودکشی را افزایش می‌دهد. گاهی اوقات داروهای ضدافسردگی ممکن است باعث تحریک یا طولانی شدن دوره چرخه سریع شوند. با این حال، این نظریه مورد بحث است و هنوز در حال مطالعه می‌باشد.

سن تشخیص اختلال دوقطبی

اختلال دوقطبی در سنین 15 تا 24 سالگی ظاهر شده و در طول زندگی با بیمار همراه است. به ندرت، ممکن است، اختلال دوقطبی در کودکان خردسال و بزرگسالان بالای 65 سال تشخیص داده شود. شدت علائم اختلال دو قطبی در افراد مبتلا به اختلال دوقطبی متغیر است. برخی از افراد علائم کمی دارند، درحالی که، علائم آن در برخی دیگر آنقدر زیاد است که فرد از کار و زندگی عادی عاجز شود. اختلال دوقطبی دارای دوره‌های عود و بهبود است و در صورت عدم درمان می‌تواند شدت عود بالاتری داشته باشد. بیمارانی که دارای شیدایی شدید هستند، برای مصون ماندن از رفتارهای پرخطر باید بستری شوند. همچنین، آن دسته از بیمارانی که دچار افسردگی‌های شدید می‌شوند نیز، باید برای در امان ماندن از فکر خودکشی و علائم روان‌پریشی (هذیان، توهم، اختلال تفکر) بستری شوند.

حدود 90% افراد مبتلا به اختلال دوقطبی1 که نوع حاد بیماری می‌باشد، دست‌کم یکبار بستری شده‌اند. دو‌سوم افراد مبتلا نیز تجربه دوبار یا بیشتر بستری شدن را دارند.

علائم اختلال دوقطبی در فاز های مانیا و هیپومانیا

همان طور که بیان شد اختلال دوقطبی در واقع زندگی کردن بین دو حالت افسردگی و شیدایی است. فرد مبتلا به اختلال دوقطبی ممکن است در فاز شیدایی دو نوع را تجربه کند:

• مانیا یا حالت شیدایی
• هیپومانیا یا حالت نیمه شیدایی

مانیا یک اختلال روان شناختی شامل نوسانات خلقی چشمگیر است که در آن فرد می‌تواند از اعماق افسردگی، به پرش افکار، انرژی بالا و احساس نشئگی برود.

"هیپومانیا" نوع خفیف‌تر مانیا است. این حالت ممکن است خوب هم به نظر برسد زیرا، روحیه فرد بالا رفته و انرژی بیشتر از حد معمول است، اما از کنترل خارج نمی شود. مشکلی که وجود دارد این است که، هیپومانیا در افرادی که به اختلال دوقطبی مبتلا هستند، می تواند به مانیا یا افسردگی حاد تبدیل شود. اما، چون مدل آن قابل پیش بینی نیست، نمی توان حدس زد که کدام نوع ممکن است اتفاق بیوفتد.

ازجمله علائم مانیای دو قطبی و علائم هیپومانیا عبارتند از:

• سرخوشی یا تحریک پذیری
• افزایش انرژی و فعالیت
• صحبت بیش از حد معمول و سریع
• ریسک پذیری بالا
• پرش افکار
• اعتماد به نفس بالا
• احساس نیاز کمتر به خواب
• حواس پرتی بیش از حد معمول
• تشدید حواسی مانند بویایی و لامسه
• تکانشگری، جستجوی بی پروا برای لذت بردن (خریدهای سریع، مسافرتهای مکرر، رابطه جنسی بیشتر و گاه بی پروا، سرمایه گذاری‌های تجاری پرخطر، رانندگی سریع)

برخی از افراد مبتلا به اختلال دوقطبی در هنگام بروز مانیا، دچار روان پریشی می‌شوند و ممکن است چیزهایی بشنوند که وجود ندارد یا باورهای غلطی را قبول داشته باشند. این بیماران در این حالت، خودشان را دارای مهارت‌ها و قدرت‌های فوق بشری می‌دانند و حتی خود را خداگونه (ملکوتی) می‌پندارند. توجه داشته باشید که علائم روان پریشی در افراد مبتلا به اختلال دوقطبی، مربوط به مانیا است نه هیپومانیا.

گاهی ممکن است که فرد مبتلا به اختلال دوقطبی، متوجه علائم خود نباشد و اطرافیان یا اعضای خانواده به خصوصیات غیرعادی او پی ببرند. اما، اگر علائم فرد یک هفته یا بیشتر طول کشید و مشکلاتی را در زندگی او ایجاد کرد، امکان بروز مانیا وجود دارد.

علائم افسردگی حاد در اختلال دوقطبی

همانطور که گفته شد، در اختلال دوقطبی، فرد دو حالت متفاوت از خلق و خو را تجربه می کند. معمولا بیماران پس از گذشت دوره سرخوشی و مانیا، دچار افسردگی شدیدی مواجه می شوند. فاصله دوره مانیا تا افسردگی حاد، مشخص نبوده و ممکن است فرد بعد از گذشت مانیا، مدت زیادی را بدون علائم سپری کند یا بالافاصله بعد از مانیا، دچار افسردگی حاد شود. برخی از علائم افسردگی حاد در بیماری دوقطبی عبارت است از:

• خلق و خوی افسرده و عزت نفس پایین
• سطح پایین انرژی و بی علاقگی
• احساس گناه، غم، تنهایی، درماندگی
• کندی گفتار
• خستگی و هماهنگی ضعیف اعضا
• بی خوابی یا خواب بیش از حد
• تمرکز ضعیف
• عدم علاقه یا لذت در فعالیتهای معمول
• اختلالات وزن (کاهش اشتها و وزن یا افزایش اشتها و وزن)
• مشکل در تمرکز، یادآوری و تصمیم‌گیری
• خستگی، کاهش انرژی، کند شدن
• احساس گناه، بی ارزشی، درماندگی
• احساس ناامیدی، بدبینی
• اختلالات خواب (بی‌خوابی، سحر خیزی، پرخوابی)
• فقدان علاقه به عادات و فعالیت‌هایی که قبلا لذت‌بخش بوده‌اند مثل ارتباط جنسی
• علائم جسمی مزمن که در برابر درمان مقاوم‌اند مثل سردرد، اختلال گوارشی، درد مزمن
• روحیه عمدتا غمگین، نگران یا پوچ
• بی‌قراری، تحریک‌پذیری
• افکار مربوط به مرگ یا خودکشی، اقدام به خودکشی

نحوه تشخیص اختلال دوقطبی

اختلال دوقطبی نیز مانند سایر اختلالات خلقی، با هیچ‌گونه آزمایش بالینی یا تصویربرداری مغزی قابل تشخیص نیست. برای تشخیص اختلال دوقطبی، پس از یک معاینه جسمی، پزشک علائم و نشانه‌های بیمار را ارزیابی کرده و درمورد سوابق پزشکی بیمار و خانواده او سوالاتی می کند. همچنین، برای شناسایی سایر بیماری‌هایی که بر خلق و خو تاثیر می گذارند، تست های آزمایشگاهی انجام می‌شود. علاوه براین، ممکن است پزشک، برای اطلاع از زمان‌های سرخوشی یا پرانرژی بودن بیمار، با اعضای خانواده او صحبت کند. زیرا، سرخوشی در مقایسه با افسردگی می‌تواند خوب یا عادی به‌نظر برسد و تشخیص بیش از حد بودن شادی برای شخص مبتلا دشوار است.

شیدایی غالبا به‌طور مساله‌ساز و خجالت‌آوری بر روی تفکر، قضاوت و رفتارهای اجتماعی اثر می‌گذارد. به‌طور مثال: شخص در فاز شیدایی می‌تواند تصمیمات تجاری و مالی غیرعاقلانه‌ای اتخاذ کند، بنابراین تشخیص زودهنگام و درمان موثر از اهمیت بسزایی برخوردار است.

درمان اختلال دوقطبی

آنقدری که داروهای تثبیت‌کننده خلق و برخی داروهای غیرمعمول ضدجنون در درمان افسردگی اختلال دوقطبی موثر هستند، داروهای ضد افسردگی نیستند.

برای درمان اختلال دوقطبی، پزشک گاهی داروهای تثبیت کننده خلق نظیر لیتیوم را تجویز می کند. برخی از داروهای ضد تشنج، ضد جنون و بنزودیازپین‌ها نیز برای تثبیت خلق به‌کار می‌روند.

گاهی پزشکان برای درمان اختلال دوقطبی و بالا بردن خلق در حالت افسرده، مصرف داروهای ضد افسردگی به همراه تثبیت‌کننده‌های خلقی را تجویز می کنند.

رابطه اختلال دوقطبی و خودکشی

افراد مبتلا به اختلال دوقطبی اگر تحت درمان قرار نگیرند در معرض خطر زیادی برای خودکشی قرار خواهند گرفت. انجمن ملی سلامت روان گزارش می‌دهد که 30 تا 70 درصد قربانیان خودکشی از نوعی افسردگی رنج می‌برند. تقریباً 75 درصد از خودکشی‌ها را مردان انجام می‌دهند، هرچند زنان دو برابر آن‌ها اقدام به خودکشی می کنند.

عوامل خطرافرین در خودکشی عبارتند از:

• داشتن اختلالات روانی و سوء مصرف مواد
• سابقه خانوادگی اختلالات روانی یا سوء مصرف مواد
• داشتن سابقه اقدام به خودکشی
• داشتن سابقه خانوادگی سوء استفاده جسمی یا جنسی
• داشتن اعضای خانواده یا دوستانی که اقدام به خودکشی کرده اند
• نگهداری اسلحه گرم در خانه

اگر خودتان یا شخصی در اطرافیانتان دچار نوعی افسردگی است و علائم هشداردهنده اقدام به خودکشی نشان داده است، آنها را تنها نگذارید و بلافاصله از یک متخصص مربوط به سلامت روان کمک بگیرید. افراد اغلب قبل از اقدام به خودکشی در مورد آن صحبت می‌کنند، بنابراین به صحبت‌های آنها توجه کنید و آنها را جدی بگیرید.

برخی از علائم هشداردهنده خودکشی عبارتند از:

• صحبت در مورد خودکشی
• صحبت یا تفکر همیشگی در مورد مرگ
• اظهار ناامیدی، درماندگی یا پوچی
• گفتن جملاتی مانند "اگر اینجا نبودم بهتر بود" یا "می خواهم بروم"
• تشدید افسردگی
• تغییر حالت ناگهانی از بسیار غم انگیز به بسیار آرام یا ظاهر شاد
• مصرف بیش از حد الکل یا مواد مخدر
• داشتن "آرزوی مرگ"
• تلاش برای تغییر سرنوشت با ریسک هایی که می‌تواند منجر به مرگ شود، مانند رانندگی برای عبور از چراغ قرمز
• از دست دادن علاقه به چیزهایی که قبلاً به آنها اهمیت می‌داد مانند: ملاقات یا تماس با افرادی که مهمند، نظم دادن به امور، بستن کارهای باز
• نوشتن وصیت نامه
• اختلال خواب، نخوابیدن یا بیش از حد خوابیدن
• آشفتگی یا بیقراری

همچنین، اگر شرایط زیر را در خود احساس کردید، حتما با کسی تماس بگیرید و به پزشک مراجعه کنید:

• فکر می‌کنید نمی توانید از آسیب رساندن به خود جلوگیری کنید
• صداهایی می‌شنوید که به شما می گویند به خودتان آسیب برسانید
• می خواهید خودکشی کنید