عفونت باکتریایی چیست؟
عفونت باکتریایی به بیماری هایی گفته می شود که به دلیل رشد باکتری یا سموم در بدن ایجاد شده است. این باکتری ها می توانند در قسمت های مختلف بدن مانند ریه، روده و دستگاه گوارش، قلب، پوست، مغز، خون و سایر قسمت رشد کنند و باعث بروز بیماری در فرد شوند.
باکتری های مضر موجود در محیط، فرد یا حیوان آلوده، غذا یا آب، سطوح و نیش حشرات می توانند باعث ایجاد عفونت در افراد شوند. همچنین، باکتری هایی که در حالت عادی مضر نیستند اما در جای درستی از بدن وارد نشده اند نیز می توانند باعث عفونت باکتریایی شوند. در برخی از نقاط بدن باکتری های مفیدی وجود دارند که وظیفه تعادل محیط آن قسمت را برعهده دارند و هیچ ضرری برای بدن ندارند بلکه وجودشان ضروری است. اما، اگر باکتری های یک بخش خاص از بدن به بخش دیگری منتقل شود، ممکن است که باعث ایجاد بیماری شود.
عفونت های باکتریایی معمولا جدی نیستند و با مصرف آنتی بیوتیک های تجویز شده توسط پزشک، قابل درمان هستند. زرد زخم و کورک ازجمله این نوع عفونت ها هستند. اما، اگر عفونت باکتریایی به عمق بدن مانند خون، مغز، ریه، قلب نفوذ کند، می تواند جان بیمار را به خطر بیاندازد.
باکتری چیست؟
باکتری ها موجودات تک سلولی زنده ای هستند که در همه جا ازجمله خاک، آب، خانه، محل کار و حتی روی پوست و داخل بدن وجود داشته و به سرعت تکثیر می شوند. همانطورکه اشاره شد، همه باکتری ها مضر نیستند و نوع مفید آن نیز وجود دارد که می توانند به هضم غذا و مبارزه با باکتری های مضر که سعی به حمله به بدن دارند، کمک کنند. اما، باکتری های مفید بدن میزان مشخصی دارند که اگر به هم بخورند، می توانند باعث بیماری های باکتریایی شوند. همچنین، اگر این باکتری های مفید در جای دیگری غیر از جای خود باشند نیز می توانند باعث بروز آسیب به فرد شوند.
انواع عفونت های باکتریایی
عفونت های باکتریایی براساس قسمتی از بدن که آلوده می کنند و نحوه ایجاد آن به انواع مختلفی تقسیم می شوند. برخی از انواع رایج عفونت های باکتریایی عبارت است از:
- عفونت های باکتریایی تنفسی: که ریه ها را تحت تاثیر قرار داده و با عنوان عفونت باکتریایی ریه نیز شناخته می شود. ذات الریه، برونشیت و سینوزیت ازجمله بیماری های ناشی از عفونت باکتریایی ریه است.
- عفونت های باکتریایی پوستی: پوست را تحت تاثیر قرار داده و شامل بیماری های زرد زخم، فولیکولیت، سلولیت، کورک و عفونت های پوستی می باشد.
- عفونت های باکتریایی مقاربتی (STIs): اندام تناسلی، راست روده (باسن) و گاهی دهان تحت تاثیر بیماری های مقاربتی قرار می گیرد که علت ایجاد برخی از این بیماری ها به دلیل عفونت های سوزاک یا کلامیدیا باشد که احتمال دارد پس از تماس جنسی ایجاد شده اند.
- عفونت باکتریایی واژن: که به دلیل رشد بیش از حد باکتری در واژن ایجاد می شود که با عنوان واژینوز باکتریایی شناخته شده است.
- عفونت های باکتریایی دستگاه گوارش: که سیستم گوارش را تحت تاثیر قرار داده و ممکن است به دلیل عفونت های H Pylori9
- عفونت باکتریایی مغز: شامل مننژیت که غشاهای اطراف مغز و نخاع را تحت تاثیر قرار می دهد و عدم درمان آن می تواند جان بیمار را تهدید کند.
- عفونت باکتریایی جریان خون: این عفونت های باکتریایی وارد جریان خون شده و می توانند به سایر قسمت های بدن و اندام بروند. عفونت های باکتریایی خون ممکن است که ناشی از عفونت جدی مانند سپسیس باشد.
- عفونت باکتریایی دستگاه ادراری (UTIs): که بر سیستم ادراری تاثیر گذاشته و می تواند باعث بروز عفونت باکتریایی کلیه، مثانه یا مجاری ادراری شود.
علائم عفونت های باکتریایی
علائم عفونت باکتریایی براساس نقطه آلوده شده توسط باکتری مشخص می شود. اما موارد زیر را می توان جزو علائم اصلی دانست:
- تب
- لرز
- خستگی
- سردرد
سایر علائم براساس ناحیه آلوده شده عبارت است از:
- پوست: قرمزی، تاول، زخم، خارش، پوست متورم یا دردناک
- دستگاه گوارش: اسهال، درد معده، تهوع و استفراغ.
- ریه ها: سرفه، تنگی نفس، درد قفسه سینه و خلط
- پوشش اطراف مغز (مننژیت): سفتی گردن، حالت تهوع یا استفراغ، حساسیت به نور و گیجی.
- در جریان خون و گسترش (سپتی سمی): تب بالا، ضعف، تعریق و فشار خون پایین.
- قلب (اندوکاردیت): تب بالا، درد قفسه سینه، تعریق شبانه، تنگی نفس، سرفه، درد عضلات و مفاصل.
- دستگاه ادراری یا اندام تناسلی: سوزش یا درد هنگام ادرار کردن، ترشحات آلت تناسلی یا واژن، افزایش نیاز به ادرار کردن و مقاربت دردناک.
علت عفونت های باکتریایی چیست؟
درحالت کلی، میزان باکتری های مضر که باعث بیماری می شوند، از باکتری های خوب بیشتر است. معمولا، زمانی که باکتری ها از طریق دهان، چشم، بینی یا بریدگی پوست وارد بدن می شوند، عفونت های باکتریایی را ایجاد می کنند.
همچنین، اگر باکتری های مفید که در بدن و روی پوست زندگی می کنند، به جای دیگری که قرار نیست، وارد شوند (مانند بریدگی روی پوست)، تکثیر شده و باعث عفونت باکتریایی می شوند.
برخی از باکتری های رایج که باعث عفونت های باکتریایی می شوند، عبارتند از:
- استرپتوکوک: معمولا باعث عفونت هایی مانند گلودرد استرپتوکوکی، ذات الریه و عفونت های پوستی مانند سلولیت می شود.
- استافیلوکوک (استاف): مسئول عفونت استاف، آبسه، عفونت استخوان، مسمومیت غذایی و اندوکاردیت 15
- اشریشیا کلی (E. coli): معمولاً با عفونت های گوارشی همراه است
- سالمونلا: اغلب منجر به مسمومیت غذایی و گاستروانتریت باکتریایی (آنفولانزای معده) می شود.
- نایسریا گونوره آ: باعث سوزاک می شود
- هموفیلوس آنفولانزا: می تواند منجر به عفونت های دستگاه تنفسی، مننژیت، عفونت های جریان خون و ذات الریه شود.
موارد ذکر شده تنها بخشی از انواع باکتری است. علاوه بر این، باکتری های دیگری وجود دارند که می توانند در قسمت های دیگر بدن رشد و گسترش پیدا کرده و باعث بیماری شوند. شناخت باکتری خاصی که بر بدن تاثیر گذاشته است، می تواند فرآیند تشخیص و درمان را سریع تر کند.
عوامل خطر ابتلا به عفونت های باکتریایی
احتمال ابتلا به عفونت های باکتریایی برای همه افراد وجود دارد. اما، افرادی که دارای عوامل زیر باشند، احتمال بیشتری برای ابتلا به آن دارند. ازجمله این عوامل عبارتند از:
- نقص سیستم ایمنی
- زندگی با یک وضعیت سلامت مزمن
- گذراندن وقت با افرادی که بیمار هستند
- عدم شستن مرتب دست ها
- عدم دریافت واکسن
- عدم رابطه جنسی ایمن
- ابتلا به دیابت
- داشتن زخم باز مانند زخم جراحی
نحوه انتشار عفونت های باکتریایی
به طورکلی، عفونت های باکتریایی در اثر گسترش یا انتقال باکتری ها ایجاد می شوند. افراد می توانند این بیماری را از تماس با فرد آلوده، لمس سطوحی که باکتری دارند، غذا یا آب آلوده و رابطه جنسی نا ایمن دریافت کنند.
رایج ترین راه های انتقال عفونت های باکتریایی عبارت است از:
- از طریق هوا: زمانی های باکتری از طریق تنفس یا تماس با غشاهای مخاطی وارد بدن شوند، می توانند باعث عفونت های باکتریایی در فرد دیگر شوند. عفونت های باکتریایی می توانند از طریق گردوغبار موجود در هوا یا قطرات تنفسی میکروسکوپی در هوا پخش شوند. قطرات تنفسی در هنگام سرفه، عطسه، خنده و بازدم افراد آلوده در هوا پخش می شوند. این باکتری ها می توانند در هوا بمانند، با جریان هوا حرکت کنند یا روی سطوح بنشینند. بیماری لژیونرها، سیاه سرفه، سل، بیماری مننگوکوک و گلودرد استرپتوکوکی ازجمله بیماری هایی هستند که از این طریق گسترش می یابند.
- غذا یا آب آلوده: خوردن غذای خام یا اب آلوده می تواند باعث عفونت باکتریایی شود. ازجمله باکتری های منتقله از غذا یا آب آلوده عبارتند از: کلستریدیوم بوتولینوم، کمپیلوباکتر، سالمونلا و E. coli.3.
- اشیاء آلوده: باکتری ها می توانند به سطوح بچسبند و از طریق تماس با اشیاء و سطوح آلوده منتقل شوند.
- نیش حشرات: عفونت ها می توانند از طریق نیش حشرات منتقل شوند. کنه می تواند باکتری بورلیا که باعث بیماری لایم می شود را منتقل کند. همچنین، باکتری ریکتزیا عامل تیفوس و تب خالدار بوده و شپش می تواند باکتری های بارتونلوز (تب سنگر)، بورلیوز (تب عودکننده) و ریکتسیوز (تیفوس) را منتقل کند.
- جنسیت: عفونت های باکتریایی مقاربتی شامل کلامیدیا، سوزاک و سیفلیس است.
- مصرف آنتی بیوتیک: مصرف بیش از حد آنتی بیوتیک می تواند باکتری های خوبی که وظیفه مبارزه با باکتری های مضر دارند را از بین ببرد.
- جراحی: انجام عمل های جراحی که زخم در بدن فرد ایجاد می کند، می تواند باعث بروز عفونت های باکتریایی از طریق زخم شود.
تفاوت عفونت باکتریایی با عفونت ویروسی
عامل عفونت های باکتریایی، موجودات زنده و تک سلولی هستند که می توانند خود به خود تکثیر و باعث عفونت شوند. همچنین، تعداد باکتری هایی که باعث بیماری در افراد می شوند، تنها چند نمونه هستند.
درحالیکه، عامل عفونت های ویروسی یک ارگانیسم بدون سلول است که برای تکثیر نیاز به آلوده کردن انسان ها یا موجودات زنده دیگر دارند.
از طرف دیگر، اکثر عفونت های باکتریایی را می توان با استفاده از آنتی بیوتیک ها درمان کرد درحالیکه، تعداد ویروس هایی که با دارو درمان می شوند، اندک است.
تفاوت عفونت باکتریایی با عفونت قارچی
عفونت های قارچی بیشتر از طریق پوست و ریه می توانند باعث ایجاد بیماری شوند و درمان آنها مستلزم مصرف داروهای ضدقارچ است. درحالیکه باکتری ها تمام نقاط بدن را تحت تاثیر قرار داده و درمان انها با مصرف انواع آنتی بیوتیک میسر می شود.
نحوه تشخیص عفونت های باکتریایی
اغلب، تشخیص عفونت های باکتریایی ترکیبی از ارزیابی های بالینی، آزمایش های آزمایگاهی و تصویربرداری است. ازجمله روش های تشخیص عفونت باکتریایی که ممکن است پزشک از آن ایتفاده کند عبارت است از:
- آزمایش خون: جهت بررسی وجود باکتری در جریان خون
- آزمایش ادرار: بررسی باکتری ها، گلبول های سفید و سایر علائم عفونت در ادرار
- آزمایش های کشت: مانند نمونه برداری از پوست یا سواب گلو. برای بررسی نوع باکتری
- آزمایش های تصویربرداری: برای نمایش علائم عفونت در اندام های داخلی بدن. این آزمایش ها شامل: اشعه ایکس، سی تی اسکن، ام آر آی
- آزمایش مدفوع: تحلیل نمونه مدفوع برای بررسی علائم احتمالی وجود باکتری پونکسیون کمری که نمونه ای از مایع مغزی نخاعی را برای تشخیص مننژیت می گیرد.
- آزمایشات آنتی ژن سریع: راهی برای شناسایی سریع باکتری های خاص برای عفونت های رایج مانند گلودرد استرپتوکوکی
انتخاب آزمایش های تشخیص عفونت های باکتریایی براساس علائم و محل عفونت، توسط پزشک تعیین می شود.
درمان عفونت های باکتریایی
همه عفونت های باکتریایی نیاز به درمان ندارند زیرا، برخی از آنها خود به خود رفع می شوند. اما، اگر عفونت باکتریایی نیاز به درمان داشته باشد، پزشک استفاده از داروهای آنتی بیوتیک را تجویز می کند. انتخاب نوع آنتی بیوتیک به محل عفونت و میزان جدی بودن آن تجویز می شود. ازجمله اشکال داروهای آنتی بیوتیک عبارت است از:
- داروهای خوراکی (قرص و کپسول)
- داروهای تزریقی که باید در مطب، توسط پزشک تزریق شود. گاهی ممکن است که پزشک تزریق را از طریق رگ پا انجام دهد.
- پماد را کرم
- قطره چشمی
توجه داشته باشید که مصرف داروهای انتی بیوتیکی باید تحت نظر داشته باشید که استفاده از داروهای آنتی بیوتیکی باید با تجویز پزشک باشد. زیرا، مصرف خودسرانه آنتی بیوتیک ها موجب بروز مقاومت انتی بیوتیکی می شود.
راه های جلوگیری از عفونت باکتریایی
باوجود اینکه عفونت های باکتریایی بسیار رایج هستند، اما می توان با انجام اقداماتی خطر ابتلا به آن را کاهش داد. راه های پیشگیری از عفونت باکتریایی عبارت است از:
- شستن مرتب دست ها
- دریافت واکسن های مورد نیاز برای باکتری هایی مانند ذات الریه، مننژیت، کزاز، سیاه سرفه، دیفتری
- استفاده از روش های مناسب برای نگهداری از موادغذایی، شستن سبزیجات، پختن کامل غذاها و عدم مصرف گوشت خام یا نپخته
- مصرف آب تمیز
- داشتن رابطه جنسی ایمن برای جلوگیری از بیماری های مقاربتی
- محدود کردن تماس با افرادی که بیمار هستند یا عفونت باکتریایی دارند
- تمیز نگهداشتن زخم ها و استفاده از بانداژ تمیز روی پوست برای جلوگیری از گسترش باکتری
- با پوشیدن لباس محافظ و اسپری حشرات خود را در برابر نیش حشرات محافظت کنید.
عوارض عفونت های باکتریایی
اگر احتمال می دهید که دچار عفونت باکتریایی شده اید، حتما برای اطمینان و سپس درمان آن به پزشک مراجعه کنید. زیرا، عدم درمان عفونت های باکتریایی می تواند شرایط جدی و حتی تهدید کننده زندگی را ایجاد کند. ازجمله این عوارض عبارتند از:
- سلولیت: یک عفونت باکتریایی پوستی جدی است که در هنگام عدم درمان زخم یا بریدگی عفونی رخ می دهد. علائم سلولیت شامل: قرمزی، تورم و حساسیت است که مصرف آنتی بیوتیک برای درمان آن ضروری است.
- سپسیس: زمانی رخ می دهد که کل بدن به عفونت واکنش نشان دهد. این نوع از عفونت باکتریایی بسیار خطرناک بوده و جان بیمار را تهدید می کند. در این عفونت کل بدن دچار التهاب می شود و بر عملکرد اندام ها تاثیر می گذارد. عدم درمان فوری این عفونت باعث ازکار افتادن اندام های بدن و افزایش احتمال از دست دادن جان می شود.
کلام آخر
عفونت های باکتریایی بسیار رایج هستند و انواع مختلفی دارند. عواملی مانند نوع باکتری، علت، مکان و زمان بروز عفونت می توانند روند عفونت را تحت تاثیر قرار دهند. حتی علائم انواع عفونت های باکتریایی نیز باهم متفاوت است. برخی از آنها می توانند علائم شدیدی داشته باشند و برخی دیگر با مراقبت های عادی رفع شوند. تشخیص و درمان عفونت های باکتریایی براساس نوع عفونت متفاوت است و انتخاب آزمایش مناسب برای تشخیص آن توسط پزشک انجام می شود. مطمئنا شما حداقل یکبار دچار عفونت های باکتریایی شده اید یا خواهید شد. توجه داشته باشید که مصرف خودسرانه از داروهای آنتی بیوتیک بسیار اشتباه است و باید توسط پزشک تجویز شود. زیرا، انتخاب نوع آنتی بیوتیک و مدت زمان مصرف آن بسیار مهم است. استفاده غیرضروری از داروهای آنتی بیوتیکی منجر به ایجاد مقاومت باکتریایی می شود.
