درمان کم خونی

چگونه بفهمیم که کم خونی داریم؟

برای تشخیص کمخونی، پزشک احتمالا از سوابق پزشکیتان پرسیده، یک معاینه ی فیزیکی انجام داده و دستور به انجام آزمایشات خون می دهد. همچنین متخصص با توجه به علائم رایج کم خونی میتواند تشخیص مناسبی انجام دهد.

شما می توانید با ارائه ی جواب های دقیق درباره ی علائم، سوابق پزشکی خانواده، رژیم غذایی، داروهای مصرفی، سابقه سوء مصرف الکل و پیشینه ی قومی خود کمک کنید. دکترتان به دنبال علائم کم  خونی و دیگر سرنخ های فیزیکی است که ممکن است علت بیماری شما را آشکار کند، می گردد.

اساسا سه علت متفاوت برای کمخونی وجود دارد : از دست دادن خون، تولید گلبول های قرمز کم یا معیوب یا نابودی گلبول های قرمز.

آزمایشات خون، نه تنها وجود کمخونی را تایید کرده بلکه اختلالات پزشکی مزمن را نیز نشان می دهند. آزمایشات ممکن است شامل :

- شمارش کامل خون ( تست CBC ) : که تعداد، اندازه، حجم و میزان هموگلوبین گلبول های قرمز را نشان می دهد.

- سطح آهن خون و سطح سرم فریتین شما : بهترین شاخص های ذخایرکلی آهن بدن می باشند.

- سطوح ویتامین B12 و فولات : ویتامین های لازم برای تولید گلبول قرمز.

- آزمایشات مخصوص برای تشخیص علل کمخونی های نادر : از قبیل یک حمله ی ایمنی به گلبول های قرمز شما، شکنندگی گلبول های قرمز یا نقص آنزیم ها، هموگلوبین ها و انعقاد خون.

- تعداد رتیکولوسیت ها، بیلی روبین و دیگر آزمایشات خون و ادرار به منظور تعیین کردن سرعت ساخته شدن سلول های خونی یا داشتن کمخونی همولیتیک که در این حالت گلبول های قرمز دارای طول عمر کوتاهی می باشند.

فقط در موارد خاصی دکترتان نیازمند نمونه برداری از مغز استخوان برای تعیین علت کمخونی شما می باشد.

راه های درمان کم خونی چه هستند؟

دکتر ممکن است تا زمان معلوم شدن علت اصلی کمخونی شما، درمان را شروع نکند. درمان یک کم خونی ممکن است برای نوع دیگر آن نامناسب و خطرناک باشد. انواع مختلف کم خونی و راه حل های درمان آن در ادامه بیان خواهد شد.

1- درمان کم خونی حاصل از از دست دادن خون

اگر به طور ناگهانی حجم زیادی خون از دست بدهید، ممکن است با مایعات، انتقال خون، اکسیژن و احتمالا آهن، به منظور کمک به بدنتان برای ساختن گلبول های قرمز جدید درمان شوید. از دست دادن مزمن خون، به وسیله ی شناسایی منشا خونریزی، جلوگیری از خونریزی و در صورت نیاز، ارائه ی درمان برای کمخونی ناشی از کمبود آهن، معالجه می شود.

2- درمان کم خونی حاصل از تولید کم گلبول های قرمز

نوع درمانی که دریافت خواهید کرد به علت تولید کم گلبول های قرمز بستگی دارد.

3- درمان کم خونی حاصل از کمبود آهن

بدون آهن کافی، بدن نمی تواند گلبول های قرمز طبیعی تولید کند. در زنان جوان، کمبود آهن می تواند از خونریزی زیاد قاعدگی حاصل شود. زنان بدون قاعدگی یا مردان دارای کمبود آهن، نیاز به معاینه ی روده ی بزرگ ( کلونوسکوپی یا تنقیه ی باریم ) به منظور کمک به مشخص کردن منشا خونریزی مزمن دارند.

در صورت داشتن کمخونی ناشی از کمبود آهن، دکترتان احتمالا مکمل های آهن دارای شکل Fe²⁺  آهن را که بدنتان راحتتر جذب می کند، تجویز خواهد کرد.

مکمل های آهنی که به تدریج در بدن پخش میشوند، برای اکثر افراد انتخاب خوبی نیستند زیرا آهن در درجه ی اول، در قسمت بالایی دستگاه گوارش جذب می شود. اگر از مکمل های آهن استفاده می کنید، احتیاط های زیر را به یاد داشته باشید :

• همیشه قبل از مصرف مکمل های آهن، با دکتر خود مشورت کنید. مصرف بیش از حد آهن می تواند مضر باشد. علائم بیش آهنی شامل خستگی، استفراغ، اسهال، سردرد، زودرنجی، بیماری های قلبی و مشکلات مفصلی می باشد.
• مکمل های آهن اعم از همه ی مکمل ها و هر دارویی، باید دور از دسترس کودکان نگه داری شوند. مسمومیت آهن، یکی از رایجترین مسمومیت های تصادفی در کودکان خردسال می باشد. می تواند در عرض چند ساعت، کشنده شود. علائم مسمومیت در کودکان شامل سرگیجه، سردرگمی، حالت استفراغ، استفراغ و اسهال می باشد. در صورت بروز، فورا به دنبال کمک پزشکی باشید.
• مراقب عوارض جانبی باشید. ممکن است نیاز داشته باشید تا بیش یک سال مکمل آهن مصرف کنید. مصرف مکمل های آهن همراه با غذا، می تواند به جلوگیری ازعوارض جانبی رایج کمک کند که ممکن است شامل حالت تهوع، اسهال، یبوست و شکم درد باشد. درصورت ادامه ی عوارض جانبی، دکتر خود را در جریان قرار دهید. فرمولاسیون های گوناگونی قابل استفاده می باشد.
• مراقب تداخلات دارویی باشید. در صورت اینکه برای اختلال دیگری دارو مصرف می کنید، دکترتان را درجریان بگذارید. برای مثال مکمل های کلسیم با جذب آهن تداخل دارند بنابراین بهتر است آنها را در زمان های مختلفی از روز مصرف کنیم.
• بدن آهن را در محیط اسیدی ملایم بهتر جذب می کند، بنابراین ممکن است دکترتان توصیه کند که آهن را با نصف لیوان آب پرتقال یا ویتامین C مصرف کنید.

همچنین ممکن است دکترتان توصیه کند که میزان آهن رژیم غذاییتان را افزایش دهید. منابع غذایی خوب آهن شامل گوشت قرمز، لوبیا، زرده ی تخم مرغ، محصولات غلات کامل، آجیل و غذای دریایی می باشد. بسیاری از غذاهای فراوری شده و شیر نیز با آهن تقویت شده اند.

دکترتان تعداد گلبول های قرمز شما را نظارت خواهد کرد، از قبیل هماتوکریت، هموگلوبین و سطوح فریتین شما در طی دوره ی درمان. اگر کمخونی شما با مصرف مکمل های آهن بهتر نشد، دکترتان به دنبال علل زمینه ای دیگری خواهد گشت. در موارد خاص، دکترتان ممکن است برایتان تزریق آهن تجویز کرده یا به شما آهن وریدی ( از طریق یک سوزن داخل رگ ) بدهد. در موارد بسیار نادر کمخونی خطرناک ناشی از کمبود آهن، ممکن است درمان مستلزم انتقال خون شود.

 4- درمان کم خونی حاصل از کمبود ویتامین B12 و فولات

راه درمان بستگی به علت کمبود دارد. اگر مخازن بدنتان خالی از ویتامین B12 هستند، به احتمال زیاد دکترتان تزریقات ویتامین B12 را تجویز می کند. ویتامین B12 را می توان از طریق دهان نیزمصرف کرد ولی دوزهای بالایی مورد نیاز خواهد بود. همچنین B12 را می توان از طریق زیرزبانی یا اسپری بینی مصرف کرد ولی اینگونه مقدمات گران قیمت بوده و به اندازه ی کافی برای معرفی مورد مطالعه قرار نگرفته اند. شانس خوبی وجود دارد که وقتی که ویتامین B12 مورد نیاز بدن فراهم شد، بیشتر علائم کمبود ویتامین بهبود یابند.

برخی افراد دارای کمبود ویتامین B12 ، ناتوانی دائمی برای جذب ویتامین B12 دارند و هر یک الی سه ماه یکبار نیازمند تزریقات یا هر روز نیازمند مصرف قرص برای بقیه ی عمرشان خواهند بود.

بعضی از عمل های جراحی بای پس معده با کمبود های آهن، ویتامین B12 و دیگر مواد غذایی که معمولا در قسمتی از شکم که یکسره ( بای پس ) شده جذب می شدند، مرتبط هستند.

همچنین دکترتان ممکن است توصیه کند میزان ویتامین B12 رژیم غذاییتان را افزایش دهید. منابع غذایی خوب ویتامین B12 ، گوشت، جگر و کلیه – ماهی و صدف های خوراکی - شیر، پنیر و تخم مرغ می باشند.

اگر دارای کمبود فولات هستید، دکترتان مکمل های اسید فولیک برایتان تجویز خواهد کرد. ( اسید فولیک نوعی از فولات می باشد که در مکمل های غذایی و مواد غذایی غنی شده استفاده می شود .) دکترها ممکن است به شما توصیه کنند تا میزان فولات رژیم غذاییتان را بیشتر کنید. منابع غذایی خوب فولات شامل میوه های تازه، سبزیجات برگ سبز و سبزیجات چلیپایی ( گل کلم، کلم بروکلی و کلم بروکسل ) ، محصولات لبنی وغلات کامل می باشد. سبزیجات باید به صورت خام یا کمی پخته شده خورده شوند.

5- درمان کم خونی حاصل از مشکلات مغز استخوان و سلول های بنیادی

همان گونه که پیشتر خوانده اید، این نوع کمخونی در مقابل درمان، سختتر و مقاومتر می باشد. درمان های کمخونی های ارثی از قبیل بیماری تالاسمی یا سلول داسی شکل، خیلی متفاوت بوده و به شرایط خاص و شدت علائم بستگی دارد. به علت سختی در درمان و مشکلات بسیار زیاد برای رد مبتلا به کم خونی، داروبین به شدت آزمایشات قبل از ازدواج و اعتماد کردن به متخصص و مشاوران را به شما توصیه میکند. برخی کمخونی ها نیازمند درمان نمی باشند در حالی که دیگر کمخونی ها نیازمند انتقال خون مکرر و دیگر اقدامات خشونت آمیز می باشد. با اینکه کمخونی آپلاستیک گاهی اوقات خود به خود بهبود میابد، ولی بعضی افراد دارای این اختلال، نیازمند پیوند مغز استخوان می باشند.

6- درمان کم خونی حاصل از بیماری مزمن

بهتر است که بیماری ها و اختلالات زمینه ای را هر زمان که ممکن بود درمان کنیم. کمخونی ناشی از بیماری مزمن کلیوی یا شیمی درمانی، اغلبا می تواند به وسیله ی تزریق اریتروپویتین انسانی نوترکیب که داربپوئتین آلفا ( آرانسپ ) یا اپوتین آلفا ( اپوژن ، پروکریت ) نیز نامیده می شود درمان شود. اریتروپویتین، هورمونی است که تولید گلبول های قرمز داخل مغز استخوان را تحریک می کند. داربپوئتین آلفا، شکل مصنوعی اریتروپویتین می باشد.

7- درمان کم خونی حاصل از افزایش از بین رفتن گلبول های قرمز

درمان کمخونی همولیتیک، متناسب با علت زمینه ای آن خواهد بود. موارد خفیف کمخونی همولیتیک ممکن است به هیچ درمانی نیاز نداشته باشند. اگر یک عامل مضر محیطی را بتوان شناسایی کرد مثلا یک ماده ی شیمیایی، در معرض قرار گرفتن با این عامل باید فورا متوقف شود. دیگر افراد دارای کمخونی همولیتیک ممکن است به جراحی برای تعویض دریچه های معیوب قلب، برداشتن تومور یا ترمیم رگ های خونی غیرطبیعی نیاز داشته باشند.

مراقبت های حمایتی مانند مایعات داخل وریدی و داروهای مسکن، اغلبا تجویز خواهد شد. در برخی موارد، ممکن است انتقال خون مورد نیاز باشد. استروئیدها می توانند حمله ی سیستم ایمنی بدن به گلبول های قرمز را متوقف کنند. میتوان برخی از عوامل آسیب زننده را با روش درمانی به نام پلاسمافرزیس از خون دور کرد.

اگر کمخونی همولیتیک در مقابل درمان مقاومت کرد، دکترتان ممکن است اسپلنکتومی ( برداشتن طحال با جراحی ) را به عنوان آخرین راه، توصیه کند. بیشتر افراد می توانند بدون داشتن طحال زندگی طبیعی داشته باشند.

کمخونی همولیتیک طولانی مدت میتواند باعث بزرگ شدن کیسه ی صفرا در اثر محصولات جانبی حاصل از بین رفتن گلبول های قرمز شود. نوعی از کمخونی همولیتیک که بیشتر در کودکان رخ می دهد همراه با آسیب کلیوی است و ممکن است نیاز به دیالیز داشته باشد. در موارد خیلی خاص، ممکن است پیوند مغز استخوان، تنها راه برای گونه های خاصی از کمخونی همولیتیک باشد.

8- درمان کم خونی داسی شکل

بعضی اوقات، کودکان دارای بیماری داسی شکل در صورت یافتن اهدا کننده ی مناسب، متوانند توسط پیوند مغز استخوان درمان شوند. به عنوان جایگزین، به نظر می رسد دارویی به نام هیدروکسی اوره ( دروکسیا، هیدریا، سیلکوس ) آرایش شکل جایگزینی از هموگلوبین که به داسی شدن حساس نبوده و می تواند فرکانس درد استخوان را کاهش دهد را تحریک کند. درد استخوان معمولا با داروهای مسکن التیام یافته و ممکن است کمخونی نیاز به انتقال خون داشته باشد. همچنین هیدروکسی اوره ممکن است نیاز به انتقال خون را کاهش دهد.

مسمومیت سرب، از طریق قطع قرار گرفتن در معرض سرب و تجویز دارویی که با سرب مخلوط شده و آن را از بدن خارج می کند، درمان می شود.

چگونه می توانیم از کم خونی جلوگیری کنیم؟

شما می توانید از طریق خوردن رژیم غذایی متناسب که شامل منابع خوبی از آهن، ویتامین B12 و فولات می باشد از کمخونی ناشی از کمبود آهن جلوگیری کنید. گام هایی که به این منظور باید بردارید شامل :

•  اگر گیاه خوار یا وگان هستید، با دکتر یا متخصص تغذیه ی خود درمورد رژیم غذایی خود و امکان نیاز به مکمل صحبت کنید.
•  از دکتر یا متخصص تغذیه ی خود بپرسید که آیا نیاز به ویتامین C دارید یا خیر. ویتامین C معده را اسیدی کرده و ممکن است جذب آهن را بهتر کند.
•  مصرف محصولات کافئین دار و چایی را کم کنید. این مواد می توانند جذب آهن را کم کنند. دیگر مواد مشکل ساز شامل فیبر، مقادیر زیاد کلسیم و فیتات های موجود در برخی سبزیجات می باشند.
•  نان وغلات غنی شده با آهن را انتخاب کنید.
• اگر حرفه ی شما شامل کار با مواد دارای سرب مانند باتری ها، مواد نفتی و رنگ می باشد با دقت دستورالعمل های ایمنی را رعایت کنید.
•  از دکتر یا سازمان های بهداشت عمومی محل خود بخواهید تا ظروف و وسایل آشپزیتان را به منظور داشتن سرب، تست کنند.