زغال فعال چیست؟ فواید و عوارض کربن اکتیو

زغال فعال چیست؟

زغال فعال پودری سیاه، بی بو و بی طعم است که از گذشته تا الان برای درمان بیماری های مختلف از آن استفاده می کنند.  این زغال ازطریق حرارت دادن با اکسیژن تصفیه شده تهیه می شود. این فرآیند موجب تغییر ساختار داخلی زغال و ایجاد منافذ زیاد در آن شده و در به دام انداختن مواد شیمیایی کمک می کند.

زغال اکتیو اغلب برای درمان مسمومیت یا مصرف بیش از حد استفاده شده و می تواند به کاهش اسهال و کلسترول نیز کمک کند. این ماده امروزه در محیط های پزشکی کاربرد زیادی داشته و حتی از آن در محصولات دارویی، بهداشتی، زیبایی و ... نیز استفاده می کنند.

اشکال زغال فعال

این ماده در صنعت داروسازی به شکل ها و دوزهای مختلفی تولید شده است که برخی از اشکال آن شامل موارد زیر می شود:

• قرص زغال اکتیو 250 میلی گرم
• سوسپانسیون زغال فعال 30 و 50 گرم

زغال فعال چگونه کار می کند؟

زغال فعال از طریق فرآیند جذب، به سموم متصل شده و مانع از جذب سموم از طریق معده می شود. به عنوان مثال، زمانیکه فردی به دلیل مصرف بیش از حد دارو به پزشک مراجعه کند، ممکن است که پزشک یا پرستار به صورت اورژانسی یک لیوان آب مخلوط با زغال چوب فعال به او بدهد تا سموم قبل از جذب در معده، به زغال فعال بچسبند. این سموم و مواد شیمیایی در روده حبس می شوند و از طریق مدفوع از بدن خارج می شوند. علاوه براین، زغال فعال می تواند گازها را نیز جذب کرده و به کاهش نفخ کمک کند.

موارد مصرف ذغال فعال

ادعاهای زیادی درمورد فواید زغال فعال وجود دارد که برخی از آنها برپایه تحقیقات انجام شده است اما، برخی دیگر از اعتبار کمی برخوردارند و تحقیقات خاصی روی آنها انجام نشده است. با اینحال، ازجمله کاربردهای زغال اکتیو عبارتند از:

1.درمان اورژانسی مسمومیت ها

تنها کاربرد و فایده اثبات شده زغال فعال در سازمان بهداشت جهانی، درمان مسمومیت ها و مصرف بیش از حد داروها است. زیرا می تواند به طیف گسترده ای از داروها جذب شده و اثرات سوء مسمومیت ناشی از مصرف بیش از حد را کاهش دهد. این ماده ممکن است که برای درمان مصرف بیش از حد داروهای تجویزی یا بدون نسخه مانند آسپرین، آرام بخش ها و استامینوفن مورد استفاده قرار گیرد.

براساس مطالعات انجام شده، اگر یک بزرگسال، در عرض 5 دقیقه پس از مصرف بیش از حد دارو، به اندازه 50 تا 100 گرم زغال فعال مصرف کند، احتمال جذب دارو در بدن را تا 74% کاهش می دهد. پزشکان و محققان عقیده دارند که مصرف زغال چوب فعال در یک ساعت اول پس از مسمومیت یا مصرف بیش از حد دارو،بیشترین تاثیر را بر درمان آن می گذارد. البته، به نظر می رسد که مصرف زغال فعال برای همه نوع مسمومیتی موثر نیست به عنوان مثال، احتمالا این ماده بر مسمومیت های ناشی از الکل، فلزات سنگین، آهن، لیتیوم، پتاسیم، اسید یا قلیایی، تاثیر کمی می گذارد.

با این حال، توجه داشته باشید که زغال اکتیو نباید برای همه موارد مسمومیت مصرف شود. این ماده باید توسط متخصص تجویز شود. بنابراین، اگر احساس می کنید که دارویی را بیش از حد مصرف کردید و دچار علائم ناشی از آن شده اید، حتما به پزشک مراجعه کنید و از مصرف خودسرانه ذغال فعال جدا بپرهیزید.

2.تقویت عملکرد کلیه

زغال فعال ممکن است که با کاهش مواد زائدی که باید توسط کلیه فیلتر شود، عملکرد کلیه را به خصوص در افراد مبتلا به بیماری مزمن کلیوی بهبود ببخشد. در این بیماری، توانایی حذف اوره و سایر سموم توسط کلیه ها کاهش پیدا می کند که  در این وضعیت، ذغال فعال می تواند با اتصال به اوره و سایر سموم، آن ها را از بدن دفع کنند. معمولا اوره و سایر سموم، از جریان خون وارد روده می شوند و به زغال اکتیو در روده و متصل می شوند و از طریق مدفوع دفع می شوند.

3.کاهش علائم سندرم بوی ماهی

تری متیل آمینوری (TMAU) یا سندرم بوی ماهی یک بیماری ژنتیکی است که در آن بدن بیمار بوی ماهی می دهد. تری متیل آمین ماده ای در بدن است که بوی ماهی پوسیده می دهد. این ماده در بدن افراد معمولی، قبل از دفع از طریق ادرار، به یک ترکیب بی بو تبدیل می شود، اما افراد مبتلا به این سندرم، آنزیم لازم برای این تبدیل را ندارند و باعث می شود که این ماده به ادرار، عرق و نفس وارد شود و منربه ایجاد بوی بد ماهی شود.

مطالعات نشان می دهد که مصرف زغال چوب فعال در افراد مبتلا به سندرم بوی ماهی می تواند باعث اتصال ان به ذرات کوچک و بد بوی  تری متیل آمین شده و میزان دفع آن را افزایش دهد. البته برای تایید این اثرات به مطالعات بزرگتر و جدیدتری نیاز است.

4.کمک به کاهش کلسترول

برخی مطالعات نشان می دهد که زغال فعال می تواند با اتصال به کلسترول و اسیدهای صفراوی حاوی کلسترول در روده، باعث جلوگیری از جذب آنها در بدن شود و آن را بهبود بخشد. البته این مطالعات قدیمی بوده و تاکنون هیچ تحقیق جدیدی انجام نشده و پزشکان متخصص آن را توصیه نمی کنند.

5.جلوگیری از گاز و نفخ

قرص زغال فعال برای چیست؟ قرص زغال فعال از داروهای بدون نسخه است که موارد مصرف آن با شکلی که برای درمان مسمومیت استفاده می شود، متفاوت است. تحقیقات مختلفی درمورد اینکه آیا قرص زغال فعال برای کاهش گاز یا نفخ موثر است، انجام شده. برخی از این تحقیقات نشان می دهد که مصرف قرص زغال اکتیو با داروی سایمتیکون می تواند نتایج بهاری را برای کاهش گاز داشته باشد. البته توجه داشته باشید که این تحقیقات تایید شده نیستند و نباید به صورت خودسرانه این کار را انجام داد. توصیه می شود که اگر از نفخ و گاز رنج می برید، به پزشک متخصص گوارش مراجعه کنید.

6.کمک به سفید کردن دندان

امروزه بسیاری از شرکت های تولیدکننده محصولات مربوط به دهان  و دندان مانند خمیر دندان ادعا می کنند که این ماده می تواند دندان ها را سفید کند و سلامت دهان و دندان را بهبود ببخشد. البته برای این ادعا شواهد محدودی وجود دارد و حتی برخی تحقیقات نشان داده است که اگرچه ممکن است زغال فعال برای سفیدی دندان موثر باشد، اما میزان تاثیر آن درحد محصولات سفید کننده دندان تجاری نیست و حتی ممکن است تاثیر ساینده بیشتری داشته باشد و سطح دندان ها را خراش دهد.

7.کمک به سلامت پوست

اگر یادتان باشد، در سال های گذشته، بسیاری از شرکت های تولیدکننده محصولات مراقبت از پوست، از زغال فعال در محصولات خود استفاده کردند و ادعا داشتند که این ماده می تواند آکنه، شوره سر و منافذ پوست باز را درمان کند و حتی از بروز علائم پیری روی پوست جلوگیری کند. اما، باید بگوییم که هیچ مدرک علمی مبنی بر کاربرد زغال اکتیو برای پوست صورت وجود ندارد.

8.کمک به فیلتراسیون آب

برخی تحقیقات نشان می دهد که زغال اکتیو می تواند آلاینده ها، مواد جامد معلق و میکروارگانیسم‌هایی مانند باکتری‌ها را از بین ببرد و باعث فیلتر شدن آب بدون تغییر PH یا طعم آب شود.

طریقه مصرف قرص زغال فعال

توصیه می شود که قبل از مصرف قرص کربن اکتیو، نحوه مصرف آن را از پزشک یا مسئول داروخانه بپرسید. همچنین، دقت کنید که این دارو باوجود اینکه بدون نسخه در دسترس است، اما، در شرایط خاص ممکن است باعث بروز عوارض و مشکلات شود. بنابراین، توصیه می شود که قبل از مصرف آن حتما با پزشک متخصص صحبت کنید.

از مهمترین نکاتی که باید در مصرف قرص زغال فعال در نظر داشته باشید این است که این دارو ممکن است که باعث کم آبی بدن شود. لذا، حتما بعد از مصرف آن، 12 تا 16 لیوان آب میل نمایید.

معمولا برای مصرف زغال چوب فعال رژیم غذایی خاصی در نظر نمی گیرند. اما ممکن است که برای درمان مسمومیت ناشی از مصرف بیش از حد دارو، میزان رایجی وجود داشته باشد که پزشک باید براساس وضعیت بیمار میزان آن را تنظیم کند. زغال فعال را میتوان هم به صورت تک دوز و هم به صورت چند دوز در روز مصرف کرد که دوز معمول آن به صورت زیر است:

• بزرگسالان و نوجوانان: 25 تا 100 گرم به صورت تک دوز. درصورت مصرف چند دوز در روز، دوز اولیه 50 تا 100 گرم است و می توانند 12.5 گرم در هر ساعت، 25 گرم هر دو ساعت یا 50 گرم در هر 4 ساعت مصرف کنند.
• کودکان 1 تا 12 سال: 25 تا 50 گرم به صورت تک دوز. در صورت مصرف چند دوز در روز، دوز اولیه 10 تا 25 گرم است اما دوزهای بعدی براساس وزن کودک مشخص می شود. معمولا زغال فعال را برای کودکان بالای 12 سال، در حدود 1 تا 2 گرم در هر کیلوگرم تجویز می کنند. توجه داشته باشید که اگر کودک شما دچار مسمومیت شد یا دارویی را بیش از حد مصرف کرد، هرگز به طور خودسرانه به او زغال اکتیو ندهید و بلافاصله با اورژانس تماس بگیرید.
• نوزادان 1 تا 12 سال: 10 تا 25 گرم به صورت تک دوز. اما در حالت کلی، پزشکان برای کودکان و نوزادان براساس وزن آنها زغال فعال تجویز می کند. بنابراین، به هیچ عنوان بدون تجویز پزشک به کودک خود کربن اکتیو ندهید.

موارد احتیاطی در مصرف کربن اکتیو

درحالت کلی، توصیه می شود که زغال فعال را فقط درصورت تجویز پزشک مصرف کنید. همچنین، اگر به این دارو و محصولات حاوی کربن اکتیو حساسیت دارید، حتما به پزشک اطلاع دهید زیر، ممکن است که مصرف آن منجربه بروز واکنش های آلرژیک شود.

برخی افراد تصور می کنند که می توانند کربن اکتیو را برای تمام مشکلات مصرف کنند. این تصور به شدت اشتباه است. به عنوان مثال، این ماده برای درمان مشکلات معده ناشی از ویروس، باکتری و سایر میکروب ها تاثیری ندارد. همچنین، این ماده در مسمومیت های ناشی از فلزات، اسیدها، قلیاها، مواد معدنی خاص یا الکل ها تاثیری نداشته و نباید برای آنها استفاده شود.

توجه داشته باشید که استنشاق ذرات کربن اکتیو می تواند مشکلات جدی تنفسی و حتی تهدید کننده زندگی را برای افراد ایجاد کند. از اینرو، مصرف این دارو برای افرادی که راه هوایی ایمنی ندارند، مانند افرادی که برای تنفس به لوله تنفسی نیاز دارند، توصیه نمی شود.

یکی از خطراتی که مصرف زغال چوب فعال برای درمان مسمومیت های اضطراری دارد این است که ممکن است این ماده به جای معده وارد ریه ها شود. این موضوع در افرادی که استفراغ می کنند یا خواب آلود و نیمه هوشیار هستند، بیشتر اهمیت دارد. بنابراین، اگر به دلایلی، هوشیاری کامل ندارید، این دارو را مصرف نکنید.

زغال فعال ممکن است که جذب برخی از داروها را کاهش دهد. لذا، اگر داروهای مهمی مصرف می کنید، قبل از مصرف زغال فعال به پزشک خود اطلاع دهید.

به طورکلی، درصورتیکه دارای یکی از شرایط زیر هستید، نباید از زغال فعال استفاده کنید:

• اگر در معرض خطر خونریزی روده به دلیل بیماری یا جراحی هستید.
• اگر در روده خود دارای سوراخ یا زخم هستید.
• اگر اخیرا دارو یا محصول ملین مصرف کرده اید.
• اگر مشکل هضم دارید.
• اگر دچار انسداد روده هستید.
• اگر از داروهای کاهنده حرکات روده مانند مواد افیونی یا آنتی کولینرژیک‌ها استفاده می کنید.

عوارض قرص زغال فعال

به طورکلی، زغال چوب فعال نیز مانند هر محصول دیگری، اگر به صورت کوتاه مدت و با تجویز پزشک متخصص برای درمان مسمومیت یا مصرف بیش از حد داروها مصرف شود، احتمالا بی خطر است.

درصورتیکه پزشک این دارو را به صورت منظم برای جلوگیری از گاز معده تجویز کرده باشد، احتمال بروز عوارض جانبی طولانی مدت بیشتر می شود.

درصورتیکه زغال اکتیو را به صورت خوراکی مصرف کنید، ممکن است عوارض زیر رخ دهد که درصورت ادامه یا تشدید آن باید به پزشک مراجعه کنید:

• مدفوع سیاه
• سیاه شدن زبان
• استفراغ یا اسهال
• یبوست

توجه داشته باشید که قرص زغال فعال ممکن است که فرد را دچار یک عارضه نادر کند و باعث درد یا تورم در معده شود. اگر این اتفاق افتاد به پزشک خود بگویید. زیرا این می تواند نشانه یک مشکل جدی تر مانند انسداد روده باشد که نیاز به درمان پزشکی دارد.

همچنین، دقت کنید که از زغال اکتیو همراه با داروهای درمان یبوست ازجمله سوربیتول استفاده نکنید زیرا، احتمال بروز کم آبی بدن را افزایش می دهد.

موارد ذکر شما برخی از عوارض احتمالی قرص زغال فعال فعال هستند. ممکن است که با مصرف این دارو عوارض دیگری رخ دهد که در اینجا به آن اشاره نشده است. توصیه می شود که بدون مشورت با پزشک این دارو را مصرف نکنید و درصورت مصرف با تایید پزشک، اگر هرگونه احساس ناراحتی کردید، به پزشک خود اطلاع دهید.